Ο επαναστάτης των σάουντρακ που έγινε καθεστώς

Ο ΕΝΙΟ ΜΟΡΙΚΟΝΕ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΓΙΑ ΔΥΟ ΣΥΝΑΥΛΙΕΣ ΣΤΟ ΗΡΩΔΕΙΟ

Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

«Μαρία, φέρε μου τα γυαλιά μου». Ο Ενιο Μορικόνε, λίγες ημέρες προτού να ξανάρθει στην Αθήνα για τις δύο συναυλίες του στο Ηρώδειο (Κυριακή και Δευτέρα), οι οποίες μάλιστα σηματοδοτούν και την παγκόσμια πρώτη παρουσίαση ενός καινούργιου «ελληνικού» έργου του με τίτλο «Σείκιλος κι άλλα θραύσματα», φωνάζει στο αυτί μας τη γυναίκα με την οποία μοιράζεται μέχρι σήμερα τα 52 από τα 80 χρόνια της ζωής του. Στη Ρώμη φυσικά, όπου γεννήθηκε ο ίδιος αλλά και τα τέσσερα παιδιά του.

«Η δισκογραφία σπρώχνει μόνο προς το ποπ, το ελαφρό, το έθνικ και το λαϊκό-παραδοσιακό τραγούδι», σχολιάζει ο Ενιο Μορικόνε

Διότι, όπως κάθε καλός Ρομάνος, είναι αφοσιωμένος οικογενειάρχης. Και παθιασμένος ποδοσφαιρόφιλος -τις Κυριακές. Τις καθημερινές ξυπνάει απαρέγκλιτα στις 5 τα ξημερώματα και λίγο αργότερα κάθεται στο γραφείο του και συνθέτει. Οι μελωδίες περνούν κατευθείαν στην παρτιτούρα κι αργότερα, μετά το μεσημεριανό «πράντσο», όταν ο «Μαέστρο» φτάνει στο στούντιό του, ηχογραφούνται με τους σταθερούς συνεργάτες του από τη Roma Sinfonietta.

Οι κινηματογραφικές συνθέσεις έχουν κάπως υποχωρήσει τα τελευταία χρόνια στον κατάλογο της εργογραφίας του, αφού ο Μορικόνε έχει στραφεί περισσότερο στη λόγια μουσική. Αλλωστε υπήρξε πάντα ένας ευφυής, διανοούμενος της μουσικής με την ικανότητα όμως της σύνθεσης μελωδιών εύληπτων για το ευρύ κινηματογραφικό κοινό.

Γεννημένος το 1928, γιος τρομπετίστα στη συνοικιακή ορχήστρα ενός κλαμπ, ξεκίνησε κι εκείνος να παίζει τρομπέτα το 1945 σε μια ορχήστρα της Ρώμης. Ταυτόχρονα όμως έκανε σοβαρές σπουδές σύνθεσης, ενορχήστρωσης και διεύθυνσης ορχήστρας στο ωδείο της.

Για βιοποριστικούς λόγους ξεκίνησε να δουλεύει ως ενορχηστρωτής πολλών ποπ ιταλικών επιτυχιών, όπως αποδείχτηκαν, του '60. Σιγά σιγά άρχισε να κάνει μικρές συνθέσεις για ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές της Rai. Αυτό έφερε τη συνεργασία με την εταιρεία RCA. Ετσι ήρθε και η πρώτη του συνεργασία με τον Σέρτζο Λεόνε, που έφερε εξαρχής μερικά αριστουργήματα αρχής γενομένης από το «Για μια χούφτα δολάρια» (1964).

Από τις μεγαλειώδεις στιγμές όχι μόνο του Σέρτζιο Λεόνε αλλά και του Μορικόνε: «Ο καλός, ο κακός κι ο άσχημος»

Ο Λεόνε και οι άλλοι

Ο ήχος του Μορικόνε ήταν «μια ροκ πράξη στον χώρο των σάουντρακ». Και μια κανονική επανάσταση με χαρακτηριστικότερο στοιχείο τη χρήση εξωμουσικών ήχων (και διασημότερες ίσως τις κραυγές των κογιότ στον «Καλό, τον κακό και τον άσχημο») .Ο Λεόνε είναι ένα πρόσωπο αναφοράς στη βιογραφία του Μορικόνε, που μέχρι σήμερα μετρά άνω των 500 σάουντρακ σε ταινίες του Παζολίνι, του Μπερτολούτσι, του Μπελόκιο, των Ταβιάνι, του Αρζέντο, του Κάρπεντερ, του Ντε Πάλμα, του Πολάνσκι, του Αλμοδόβαρ, του Στόουν κ.ά. και πέντε υποψηφιότητες για Οσκαρ που πολύ άδικα παρέμειναν μόνον υποψηφιότητες. Ο ίδιος έχει μιλήσει συχνά εκθειαστικά για τους σκηνοθέτες με τους οποίους συνεργάτηκε. Διατηρεί ωστόσο μια ξεχωριστή θέση μέσα του για τον Σέρτζο Λεόνε...

• Εχετε πει ότι το αρκτικόλεξο EST (το οποίο στις λατινογενείς γλώσσες παραπέμπει στις λέξεις Ενέργεια-Χώρος-Χρόνος) περιγράφει απόλυτα το σινεμά του Λεόνε. Είναι ένα κλειδί και για τις δικές σας κινηματογραφικές μουσικές;

«Αυτά τα στοιχεία χαρακτηρίζουν το σινεμά του Λεόνε αλλά όχι μόνον αυτό. Ολόκληρο το καλό σινεμά διαπνέεται από αυτή την "ποιότητα". Σ' αυτήν οφείλει να αποσκοπεί και η κινηματογραφική μουσική αν θέλει να παίζει σημαντικό ρόλο σε ένα φιλμ: στην ενέργεια που χρειάζεται για να φτάσει στο κοινό αλλά και για να δώσει ελευθερία στα άλλα συστατικά στοιχεία του φιλμ, στον χώρο που καταλαμβάνει η μουσική και στον χρόνο διάρκειας. Αν ένα μουσικό κομμάτι είναι πολύ μικρό, ο θεατής δεν προλαβαίνει να το προσλάβει, μετουσιώνοντάς το σε σκέψη. Απαιτείται δηλαδή μια συγκεκριμένη διάρκεια, έστω κι αν η μουσική γενικώς είναι μια στιγμή που δημιουργείται στον χρόνο».

• Ποιος σκηνοθέτης ήταν περισσότερο «απελευθερωτικός» για τη μουσική σας;

«Την ελευθερία μού την έδωσαν όλοι, άλλος λιγότερο, άλλος περισσότερο. Αλλά δεν είμαι σε θέση να τους κατατάξω. Είναι άλλωστε πάρα πολλοί αυτοί με τους οποίους συνεργάστηκα».

Το σινεμά σε ύφεση, το ταλέντο όχι

• Χρησιμοποιήσατε συχνά «εξωμουσικούς» ήχους. Εξακολουθείτε να τους παρατηρείτε; Υπάρχει αλλαγή μεταξύ του σημερινού ηχητικού «τοπίου» της καθημερινότητάς μας και αυτού της δεκαετίας του '60;

«Χρησιμοποιώ ήχους που δεν ανταποκρίνονται στους κλασικούς: η προσωπική σφραγίδα είναι το απαραίτητο στοιχείο μιας μουσικής σύνθεσης. Φυσικά εξακολουθώ να παρατηρώ τους καθημερινούς ήχους. Είναι περίπου οι ίδιοι: η κίνηση, οι ομιλίες του κόσμου, τα αυτοκίνητα, τα πυροσβεστικά οχήματα, οι σειρήνες του ΕΚΑΒ. Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας έχουν "αναπτυχθεί" και μερικοί ήχοι, κυρίως από...αέρος: τα αεροπλάνα ή τα ελικόπτερα».

• Είστε ένας δημιουργός στενά συνδεδεμένος με το σινεμά. Ποια είναι η γνώμη σας για το σύγχρονο ιταλικό σινεμά, που είχε μάλιστα πρόσφατα σπουδαίες διακρίσεις με τον Ματέο Γκαρόνε («Γόμορρα») και τον Πάολο Σορεντίνο («Ιλ Ντίβο»);

«Εχει ακόμα μεγάλα ταλέντα. Αν έχει κάποιο πρόβλημα, αυτό συνδέεται με την τηλεόραση και την οικονομική ύφεση: ο κόσμος προτιμάει να κάθεται στο σπίτι και να βλέπει τηλεόραση από το να βγει και να πάει στο σινεμά, πράγμα που σημαίνει ότι θα χαλάσει χρήματα κι εκεί και πιθανότατα και μετά για να δειπνήσει έξω. Αυτός είναι παράγοντας ύφεσης για το σινεμά. Αλλά ταλέντα πάντα υπήρξαν και υπάρχουν».

• Και το ιταλικό τραγούδι; Σ' αυτό δεν παρατηρείτε επίσης ύφεση τουλάχιστον ως προς τη μεγάλη ιταλική παράδοση των τραγουδοποιών;

«Η μουσική υποφέρει γενικώς διότι η δισκογραφία σπρώχνει μόνον προς το ποπ, το ελαφρό, το έθνικ και το λαϊκό-παραδοσιακό τραγούδι».

• Μπερλουσκόνι είπατε;

Ανθρωπος που έχει τη φήμη του ιδιόρρυθμου και μάλλον συντηρητικού στις εξω-καλλιτεχνικές επιλογές του, ο Μορικόνε είναι αναγνωρισμένος για το έργο του απ' όλο τον κόσμο. Στην Ιταλία; Μαζί με την όπερα και τον Ρότα, εξακολουθεί να είναι ένα από τα τρία κλειδιά της μουσικής ταυτότητας κάθε Ιταλού που σέβεται τον εαυτό του. Ο ίδιος αποφεύγει χρόνια τώρα τις πολιτικές κρίσεις. Και μας απαντά εξαιρετικά διπλωματικά όταν του ζητούμε...

• Ενα σχόλιό σας για την Ιταλία του Μπερλουσκόνι;

«Δεν μιλώ ποτέ για πολιτική. Νομίζω ότι όλες οι κυβερνήσεις προσπαθούν με τον τρόπο τους να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν. Δεν είμαι λοιπόν σε θέση να κρίνω κανέναν κυβερνώντα. Απλώς περιμένω να τους δω να κάνουν κάτι».

Πολύ σαφέστερη είναι η απάντησή του για την ομάδα που υποστηρίζει στο ιταλικό πρωτάθλημα: «Τη Ρόμα φυσικά -αν κι αυτή την περίοδο δεν τα πάει καλά». Αλλά αμέσως μετά ανασύρει μία ακόμα διπλωματική απάντηση: «Το ιταλικό ποδόσφαιρο γενικά; Μα περνά στιγμές κρίσης και στιγμές μεγάλης ευφορίας».

*Για τη μετάφραση της συνέντευξης από τα ιταλικά ευχαριστούμε πολύ τον συνεργάτη της On Stage Δημήτρη Παπαδόπουλο.

* Τα εισιτήρια για τις συναυλίες του Μορικόνε στοιχίζουν 150, 130, 90 και 60 ευρώ .

Προπωλούνται στα ταμεία του Ελληνικού Φεστιβάλ (Πανεπιστημίου 39), τηλεφωνικά στο 210-3272000 και μέσω Διαδικτύου στο http://www.herodeion-events.gr. *

---

«Αγνές» νότες 2.000 χρόνων

Επίγραμμα του ποιητή Σείκιλου, που βρέθηκε στις Τράλλεις της Μ. Ασίας, ενέπνευσε τον Μορικόνε

Ο Μορικόνε βέβαια δεν ασχολείται με το τραγούδι. Χωριστός, αλλά παράλληλος τομέας της μουσικής του ιδιοφυΐας είναι τα, άνω των 100, έργα λόγιας μουσικής, με πιο πρόσφατο το έργο «Sicilo e altri frammenti», εμπνευσμένο από την αρχαιότερη, ολοκληρωμένη μουσική σύνθεση, που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα. Πρόκειται για μια επιτύμβια επιγραφή (περίπου του 2ου αι.π.Χ.), την οποία αφιέρωσε ο λυρικός ποιητής Σείκιλος στη γυναίκα του, Ευτέρπη. Εκτός από την αφιέρωση η στήλη (που διασώζεται πλέον σε ένα μουσείο της Κοπεγχάγης) φέρει και ένα επίγραμμα πάνω στο οποίο διακρίνονται καθαρά μουσικά σύμβολα. Ανακαλύφθηκε από το W. Μ. Ramsay το 1883, κοντά στις αρχαίες Τράλλεις της Μ. Ασίας.

• Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει απόπειρες να αποδοθεί η σύνθεση του Σείκιλου από διάφορους μουσικούς κι ερευνητές. Εσείς πώς την ανακαλύψατε;

«Από μια μουσικολογική έρευνα του Μάριο Καρότσο. Εγώ, όμως, δεν περιορίστηκα σε όσα μέρη έχουν αποπειραθεί να μελοποιήσουν κι άλλοι. Μελέτησα κι άλλα μικρά θραύσματα του Σείκιλου που δεν είχαν "μεταφραστεί" ποτέ από κανέναν άλλο».

• Τι σας ενέπνευσε τόσο στον Σείκιλο;

«Παθιάστηκα όταν εντόπισα το μουσικό διάστημα της πέμπτης, τις απολύτως αγνές νότες που με γέμισαν ενθουσιασμό».

• Αν κάποιος ανακαλύψει αντίστοιχα μετά από... 22 αιώνες ένα δικό σας κομμάτι, ποιο θα θέλατε να είναι αυτό;

«Ααα, μα τι να πω! Οποιο θέλετε. Δεν ξέρω. Δεν πιστεύω, ωστόσο, ότι θα χρειαστεί στο μέλλον να ανακαλυφθούν τα ίχνη μας. Σήμερα είναι όλα τυπωμένα, καταγεγραμμένα. Γι' αυτό δεν πιστεύω ότι μετά από 100-200-300 χρόνια τα "ίχνη" από τις συνθέσεις μου θα έχουν χαθεί».

• Τι θα διασώζατε από τη μουσική του 20ού αιώνα για τον μελλοντικό ακροατή;

«Αγαπώ παρα πολύ τη "Συμφωνία των Ψαλμών" του Στραβίνσκι».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 26/09/2008