- Το σπίτι του στο Μετς έχει κάτι από ινδικό ναό με μια χαρούμενη νότα αυλής σχολείου. Ο Νίκος Μαμαγκάκης, ένας από τους σημαντικότερους και πολυγραφότερους Ελληνες συνθέτες, μας υποδέχεται εκεί, ανάμεσα σε αυτοσχέδια μουσικά όργανα, δίσκους και βιβλία που εκδίδει από τη δική του εταιρεία και μας μιλάει για την αβάσταχτη αγάπη του για τη λογοτεχνία και τη μουσική. Σε κάποιο εσώφυλλο δίσκου διαβάζω ένα μικρό σημείωμά του για τη μουσική:
- Και όπως στον έρωτα... λυτρώνει σε δωμάτια με ημίφως, κλειστά παράθυρα και πεσμένα παραπετάσματα. Αλλά και γιατί όχι και σε υπαίθριους χώρους με άπλετο φως και διάφανο αγέρα, ή και ήλιο, σε καλοκαιριού προμάντεμα και σε βροχή, σε χιόνια...
Τα τελευταία χρόνια έχετε ηχογραφήσει από την αρχή όλους τους δίσκους σας, οι οποίοι κυκλοφορούν πλέον από τη δική σας εταιρεία, την Ιδαία. Επίσης, έχετε ξεκινήσει ένα εκδοτικό έργο και ήδη τέσσερα βιβλία σας είναι στην αγορά. Πώς αποφασίσατε να αναλάβετε μόνος σας όλη αυτή τη δράση;
- ΝΙΚΟΣ ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ: Από απόγνωση. Τρελάθηκα με την αυθαιρεσία των δισκογραφικών εταιρειών, οι οποίες κυκλοφορούσαν μόνον ό,τι τους άρεσε από το έργο μου ή και τίποτα. Αποφάσισα, λοιπόν, χωρίς καμία βοήθεια, να το κάνω μόνος μου. Εφτιαξα μια μικρή ετικέτα, την Ιδαία (από το αρχαίο όνομα της Κρήτης), που είναι μια «βιοτεχνία» μουσικής. Καμία σχέση με πρακτικές εταιρειών, πολιτικές δημόσιων σχέσεων και κερδοσκοπία. Εβαλα όσα λεφτά είχα και δεν είχα και μπήκα στο δικό μου στούντιο, το οποίο δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από αυτά των εταιρειών. Ηχογράφησα από την αρχή 42 δίσκους μου. Πολλή δουλειά. Και έπεται συνέχεια.
Ποια ανάγκη σάς έσπρωξε να προχωρήσετε και στις εκδόσεις;
- Ν.Μ.: Τείνω να γίνω συνθέτης κειμένων, ξέρεις. Είμαι μανιακός με τα κείμενα. Κατακλύζομαι από σελίδες κειμένων σε όλη μου τη ζωή. Από μικρό παιδί, στην Κατοχή, όταν πρωτοδιάβασα το ξεκοιλιασμένο από τους βομβαρδισμούς Ασμα Ασμάτων στο κατώφλι του σπιτιού μου στο Ρέθυμνο. Αμέσως μετά διάβασα την Ερωφίλη. Η πρώτη μου μελοποίηση, σε ηλικία 12 ετών, ήταν πάνω σε ένα ποίημα μιας χριστιανής ποιήτριας που βρήκα σε ένα περιοδικό της μάνας μου. Και στη Γερμανία, όταν σπούδαζα κοντά στον Καρλ Ορφ, που ήταν μέγας λάτρης των κειμένων, πάλι κοντά στα κείμενα ζούσα και ανέπνεα. Εκεί πρωτοδιάβασα τον Οδυσσέα του Τζόις και όλους τους μεγάλους συγγραφείς. Ηταν, λοιπόν, φυσικό να θελήσω κάποτε να εκδώσω κείμενα που θεωρώ σημαντικά, αφού ποτέ δεν ξεχώρισα τα κείμενα από τα μουσικά έργα μου. Ενας ακόμη λόγος ήταν ότι κάποια κείμενα που ήθελα να μελοποιήσω δεν υπήρχαν. Οπως, για παράδειγμα, το λαϊκό έπος του Παντζελιού, το οποίο μιλάει για την πρώτη επανάσταση στην Κρήτη το 1770 και τη δράση του Δασκαλογιάννη. Εντόπισα μόνο μία μοναδική παλιά έκδοση σε κάποια βιβλιοθήκη της Κρήτης.
Ποια βιβλία έχετε εκδώσει μέχρι σήμερα;
- Ν.Μ.: Εκτός από «Το τραγούδι του Δασκαλογιάννη», τον οποίο θεωρώ ένα από τα πιο φωτισμένα πρόσωπα όλου του Ελληνισμού, έχω εκδώσει επίσης τα ποιήματα του εξαίσιου ρεθυμνιώτη βάρδου και αυτοσχέδιου ποιητή Γιώργου Καλομενόπουλου, «Τα Ψηλορείτικα», «Το τραγούδι του παλιού Ρεθύμνου» και τις «Κρητικές αύρες», γραμμένα από έναν δημιουργό με πολύ προσωπικό ιδίωμα. Ακόμη, τον «Νέο Ερωτόκριτο» του αγαπημένου φίλου μου Παντελή Πρεβελάκη, του οποίου επίσης το κείμενο δεν υπήρχε και το εξέδωσα για πρώτη φορά. Είναι μια συγκλονιστική και τολμηρή λογοτεχνική στιγμή του. Τέλος, το δοκίμιο του μεγάλου μουσικολόγου και διανοουμένου Γιάννη Παπαϊωάννου, του περίφημου Νανάκου. Τον είχα καλέσει στο κτήμα μου στον Θεολόγο και μιλούσαμε 10 μέρες. Καταρράκτης πληροφοριών. Αυτή η ηχογράφηση έγινε βιβλίο, με τίτλο «Διάλογοι πάνω στη σύγχρονη ελληνική μουσική».
Δεν αντιμετωπίσατε προβλήματα διανομής στα δισκοπωλεία και τα βιβλιοπωλεία;
- Ν.Μ.: Πήγα μόνος μου σε όλα τα μεγάλα μουσικά μαγαζιά φορτωμένος με τα cd μου και τους ρώτησα: «Τα θέλετε; Είναι το έργο μου». «Βεβαίως, κύριε Μαμαγκάκη», μου είπαν. Λεφτά δεν έβγαλα ούτε αυτός ήταν ο σκοπός μου. Αυτό που ήθελα, και το πέτυχα σε πείσμα όλων, ήταν να υπάρχει το έργο μου παντού, σε όλη την Ελλάδα. Και στα βιβλία μου προσπαθώ να κάνω το ίδιο. Σήμερα βρίσκονται στην Πολιτεία, στον Ιανό, στον Κάουφμαν, στην Πρωτοπορία και στον Νάκα. Εχω δημιουργήσει, επίσης, ένα εργαστήρι εξωφύλλων και χωρίς να περνιέμαι για εικαστικός, φτιάχνω μόνος μου και τα cd και τα βιβλία. Η ανάγκη με ώθησε να το κάνω, αφού έπρεπε να δώσω μόνο γι' αυτά πάνω από 200.000 ευρώ, τα οποία φυσικά δεν είχα. Πρέπει να πω ότι μέσα στην τρέλα μου και στο πείσμα μου υπήρξα πολύ τυχερός. Με βοήθησαν σε όλη αυτή την προσπάθεια άνθρωποι ταλαντούχοι, συνεργάτες με όραμα.
Σε ποιο μεγάλο κείμενο ακουμπήσατε πρώτη φορά για να εμπνευστείτε μουσικά;
- Ν.Μ.: Στον Ερωτόκριτο, ο οποίος έχει υποστεί καμιά πενηνταριά γραφές από τότε. Σε όλα μου σχεδόν τα έργα συμβαίνει αυτό. Και τα τελευταία χρόνια που τα ηχογραφώ ξανά, τα αναβιώνω, τα ανασυνθέτω, τα εκτελώ από την αρχή. Πολύμοχθη εργασία, ώρες ατέλειωτες, ακόμα και 20 ώρες την ημέρα, 7 μέρες τη βδομάδα. Μέχρι τελικής πτώσεως.
Γιατί νιώθετε την ανάγκη να επανέρχεστε;
- Ν.Μ.: Τα έργα δεν τελειώνουν, μη γελιόμαστε. Οι ειδικοί λένε ότι λιγότερο από 50% είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί από την αρχική ιδέα που συλλαμβάνει ένας δημιουργός.
Νιώθετε ότι κάτι λείπει από το έργο, ότι κάποια καινούρια ιδέα πιέζει και πρέπει να συμπληρωθεί;
- Ν.Μ.: Νομίζεις ότι δεν θέλω να γλιτώσω από όλα αυτά που έχω ήδη γράψει; Είναι οδυνηρό. Και πιο δύσκολο να διορθώσεις από το να δημιουργήσεις κάτι καινούριο. Αλλά νιώθω, ξέρω, αισθάνομαι ότι τα έργα μου δεν έχουν τελειώσει. Την ίδια στιγμή που γράφω κάτι σκέφτομαι την ανασύνθεσή του, τη βελτίωσή του. Ολοι οι δημιουργοί έχουν γράψει άπειρες φορές τα θέματά τους. Μήπως ο Μπετόβεν δεν ήξερε μουσική και βλέπεις στις παρτιτούρες του τόσες διορθώσεις; Και ο Τολστόι; Χιλιάδες αναθεωρήσεις.
Θυμήθηκα τώρα το «Αγνωστο Αριστούργημα» του Μπαλζάκ, όπου ο ζωγράφος με τη μανία του για την τελειότητα καταστρέφει το δημιούργημά του. Δεν υπάρχει αυτός ο κίνδυνος;
- Ν.Μ.: Υπάρχει, βεβαίως, αλλά στην περίπτωσή μου δεν πρόκειται για τελειομανία. Δεν είμαι ούτε ιδιοφυής ούτε μεγαλοφυής. Είμαι ένας άνθρωπος αγιάτρευτος και φανατικός, χτυπημένος από τη μανία του ήχου και των κειμένων, ένας ηχολάγνος, ένας ηχουργός, σε βαθμό που σκέφτομαι ότι τώρα που είμαι πρεσβύτης πώς διάβολο αντέχει το μυαλό μου... Θέλει κότσια, κόπο, στερήσεις και κουράγιο να κάθεσαι ώρες ατέλειωτες και να δουλεύεις. Στη μουσική το μολύβι είναι πολύ βαρύ αν δεν κάνεις αναμασήματα και δεν γαργαλάς τα υπογάστρια των ανθρώπων. Δεν είναι παίξε-γέλασε η μουσική. Είναι μια γοητεία που κρατάει χρόνια, ακόμα και στην πιο μεγάλη κούραση, ακόμα και στα αδιέξοδα.
Από πού αντλείτε αυτή τη δύναμη;
- Ν.Μ.: Ξέρω κι εγώ; Από μια ανωμαλία που έχει γίνει πια χρωμόσωμα. Ο μύθος λέει ότι στη νεκροψία βρέθηκαν στα πόδια του Νιζίνσκι κάτι ίνες σαν αυτές που έχουν τα πουλιά. Είμαι σκλάβος του πάθους μου. Ανήκω στη μουσική, χωρίς αυτό να εμπεριέχει τίποτε μεταφυσικό ή μεγαλόπνοο. Εγώ γράφω μουσική με όση δύναμη έχω και θέλω να φτάσω τις ιδέες μου στο καλύτερο δυνατό σημείο. Και να μελοποιώ τα μεγάλα κείμενα. Οπως την Οδύσσεια του Ομήρου σε απόδοση του αγράμματου κρητικού ριμαδόρου Γιώργη Ψυχουντάκη και το Συμπόσιο του Πλάτωνα και τον Ξενοφώντα, με τα οποία θα καταπιαστώ στο μέλλον.
- Ν.Μ.: Ο Γεώργιος Χορτάτζης είναι ο μεγαλύτερος Ελληνας ποιητής μετά τους τραγικούς. Είναι η γέφυρα μεταξύ του Αισχύλου και του νέου Ελληνισμού. Μετά, έρχεται ο Βιτσέντζος Κορνάρος, που ήταν μαθητής του. Δεν θυμάμαι καμιά περίοδο της ζωής μου που να μη με απασχολεί η Ερωφίλη του Χορτάτζη. Είναι ένα έργο που με καθόρισε. Και τον Ρίτσο τον αγάπησα πολύ. Δεν μπόρεσα ποτέ να μελοποιήσω Ελύτη, παρότι η ποίησή του είναι τεράστια και ήταν φίλος μου. Υπέροχος άνθρωπος. Και από τον Σεφέρη, πολύ λίγα έχω γράψει, παρότι είχα την παρότρυνσή του. Και ήταν, ξέρεις, δύσκολος άνθρωπος, φειδωλός στα κομπλιμέντα, βαρύς. Μου είχε μάλιστα γράψει σε ένα γράμμα ότι κάνω μουσική με γνώση και με τρόπο.
Γιατί δεν μπορέσατε να τους μελοποιήσετε αφού αγαπούσατε την ποίησή τους;
- Ν.Μ.: Δεν εξηγείται. Η μελοποίηση των κειμένων, η προσέγγισή τους είναι τεράστιο ζήτημα. Η σχέση λόγου και ήχου είναι πολύ συχνά απροσπέλαστη. Και εγώ και μεγαλύτεροι συνθέτες από εμένα έχουμε εντρυφήσει, χωρίς πάντα να έχουμε καταφέρει πολύ καλές λύσεις. Η ζωή μου είναι αυτή η προσπάθεια. Αγαπώ την καθαρή μουσική, τα κονσέρτα, αλλά πιο πολύ τα μελοποιημένα κείμενα. Ξερογλείφομαι όπως ένα σκυλί μπροστά στην Οδύσσεια και στο Συμπόσιο του Πλάτωνα. Και παρακαλάω να είμαι καλά στην υγεία μου, να μπορέσω να αντέξω, να καταφέρω να τα μελοποιήσω με τον τρόπο που ονειρεύομαι.
Ο πρώτος μουσικός ήχος που θυμάστε ποιος ήταν;
- Ν.Μ.: Η καμπάνα της εκκλησίας, δίπλα στο σπίτι μου. Ηθελα να με πηγαίνει η μάνα μου στην ταράτσα να την ακούω να χτυπά. Και στην προκυμαία, όταν άκουσα πρώτη φορά τη λύρα του Ανδρέα Ροδινού, πρώτου μου ξάδελφου, ο οποίος υπήρξε ο μεγαλύτερος λυράρης που έβγαλε ποτέ η Κρήτη. Είναι εκείνος που ανέπτυξε πρώτος την τεχνική της λύρας με το σπάνιο, εξαιρετικό χάρισμα που είχε. Ηταν ένα αστέρι: ψηλός, όμορφος, πρώτος μαθητής, στα 16 του έπαιζε όλο το ρεπερτόριο. Μπορούσε να παίζει 3 μέρες χωρίς σταματημό. Πέθανε στα 22 από φυματίωση και η γιαγιά μου τυφλώθηκε από τα κλάματα. Ακόμα έχω στα αυτιά μου τα μοιρολόγια για τον Ανδρέα. Ημουνα 5 χρονώ.
Η μουσική σας είναι ιδιωματική, αβανγκάρντ, ενώνει πρωτοποριακούς ήχους με τη δημοτική μουσική, περνάει από το έντεχνο στο ρεμπέτικο και το λαϊκό, και από τις όπερες, τα ορατόρια και τις συμφωνίες στα απλά τραγούδια. Πώς ταιριάζουν μεταξύ τους όλα αυτά;
- Ν.Μ.: Η μουσική είναι μία. Είναι η τέχνη και η επιστήμη των ήχων. Εγώ, μουσικός είμαι, ήχους οργανώνω και δεν με ενδιαφέρει καθόλου να βάλω ετικέτες στους ήχους. Είναι σαν να λέμε ότι δεν μπορούμε να πάμε στην Επίδαυρο να δούμε τραγωδία και μετά να ακούσουμε ρεμπέτικο. Χαιρόμαστε και με τα δύο, τα αγαπάμε και τα δύο και δεν χρειάζεται να απολογηθούμε σε κανέναν γι' αυτό. Το να γράψεις ένα καλό τραγούδι δεν θέλει λιγότερη δύναμη από το να γράψεις μια συμφωνία. Απλώς η συμφωνία χρειάζεται περισσότερο χρόνο.
Εχετε γράψει εκατοντάδες τραγούδια, ακόμη και για τη Φίνος Φιλμς.
- Ν.Μ.: Ρώτησα κάποτε τον Ξενάκη γιατί δεν γράφει τραγούδια. Μου απάντησε ότι δεν μπορούσε. Μια ομολογία ειλικρινής και τρομακτική. Θα σου πω ακόμη ότι σχεδόν όλοι οι αβανγκαρντίστες συνθέτες που γνωρίζω δεν μπορούν να γράψουν ένα τραγούδι. Γι' αυτό δεν γράφουν. Εγώ αν δεν μπορώ να γράψω ένα τραγούδι δεν μπορώ να ζήσω. Τρελαίνομαι, το καταλαβαίνεις; Υπάρχουν φορές που σε τσιγκλάει ένας ήχος καμπανιστός και σου κάνει κομμάτια το μυαλό. Οταν πετύχω να γράψω μια καλή φράση συγκινούμαι αφάνταστα· τώρα που μεγάλωσα πια μπορώ να το πω, συγκλονίζομαι μέχρι δακρύων. Τι δηλαδή; Να μην κάνω κάτι που με συγκλονίζει επειδή γράφω συμφωνίες; Θυμάμαι τον Χατζιδάκι που μου έλεγε: «Τα μισώ τα παιδιά του Πειραιά». Του απαντούσα πως είχε άδικο. Ποτέ δεν αποκήρυξα τα τραγούδια που έγραψα για τη Βουγιουκλάκη και τον Φίνο. Ημουνα απολύτως δοσμένος σε αυτό που έκανα, δεν πήγα εκεί για να σνομπάρω και οι άνθρωποι ήταν σκληροί επαγγελματίες, τσακάλια, ήθελαν από μένα το καλύτερο. Μπορεί να έγραψα αυτά τα τραγούδια για να επιβιώσω λόγω χούντας, αλλά δεν τα θεωρώ υποδεέστερα. Αρχισα, μάλιστα, να τα παίζω και στις συναυλίες μου. Χαίρομαι που τα έχω γράψει, κόπιασα γι' αυτά και δεν μου έχουν κάνει κανένα κακό. Κι ας θεωρώ ότι η «Οπερα των Σκιών» ή «Τα τραγούδια της Παράδεισος» είναι για μένα κάτι πολύ σημαντικό.
Υπάρχουν κάποια έργα σας που ξεχωρίζετε;
- Ν.Μ.: Ολα τα έγραψα με την ίδια ζέση, προσπάθεια, αγάπη, τιμιότητα. Θέλει τιμιότητα να είναι το επόμενο έργο σου διαφορετικό από το προηγούμενο.
Οταν ακούτε μουσική τι αισθάνεστε; Συγκίνηση, έκσταση, αισιοδοξία, δύναμη;
- Ν.Μ.: Η τέχνη θέλει να εκστασιάσει. Είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί να έχει κανείς μπροστά σε ένα έργο τέχνης. Μέσα από την έκσταση γίνεται η αναμόχλευση των παθών και έρχεται η κάθαρση. Μετά την ακρόαση και την αισθητική λειτουργία που συντελείται, επέρχεται ένα είδος πνευματικής τόνωσης. Σε μένα συμβαίνει μετά την ακρόαση να έρχονται νέες ιδέες, να πλημμυρίζω από νέες ιδέες. Αισθάνομαι θηρίο ανήμερο, έτοιμο να κατακτήσει όλον τον κόσμο.
Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 27 Μαρτίου 2009
No comments:
Post a Comment