Saturday, July 12, 2008

ΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ... ΑΓΙΟ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ


[Διαχρονικά, Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΙΩΝΗ, Ελευθεροτυπία / 2, 12/07/2008]

Η διαδρομή του μπουζουκιού: 1. Πανδουρίς ή τρίχορδον (4ος αι. π.Χ.) 2. Θρησκευτικό «γλέντι» με μπουζούκι (τοιχογραφία στη μονή Μεγίστης Λαύρας, Αγ. Ορος, 19ος αι.) 3. Ο Μάρκος Βαμβακάρης με το μπουζούκι του
Ηταν τον Ιανουάριο του 1978, όταν, σ' ένα τηλεοπτικό του πορτρέτο για την εκπομπή «Παρασκήνιο», ο Δημήτρης Γκόγκος ή Μπαγιαντέρας (1903-1985), είχε ερωτηθεί:
  • Τι σημαίνει ρεμπέτης, κύριε Μπαγιαντέρα;
Ηταν σαν να το αντιμετώπιζε εκείνη τη στιγμή:
«Ρε...μπέτης... Τι να πω; Νομίζω θα πει ο μάγκας, ο τσίφτης, ο αντάρτης, ο έξω καρδιά. Αυτός εκεί που λες είναι φίλος, βγάζει το μαχαίρι και σε μαχαιρώνει! Αλλά έτσι είναι σ' όλα τα σινάφια. Υπάρχουν οι ιππότες - μάγκες, υπάρχουν οι μαγκίτες, οι κουραδόμαγκες. Θα βρεις τους καλούς, θα βρεις και τους σκάρτους!»
Ο ίδιος, φαίνεται, ήταν έξω καρδιά. Μολονότι τυφλώθηκε στην Κατοχή (από λεύκωμα, είπε), αυτό δεν τον εμπόδισε να συνεχίσει να δουλεύει και να κάνει οικογένεια - δύο κόρες που δεν είδε ποτέ.
2
Τυφλός έκανε μερικά από τα ωραιότερα τραγούδια του, χωρίς να έχει σπουδάσει μουσική («Μάθαινα καλά το τραγουδάκι και πήγαινα σε μια κυρία που έπαιζε πιάνο και τη λέγανε Λουκία και μου το 'γραφε σε νότες»): «Ζούσα μοναχός χωρίς αγάπη», «Νυχτερίδα», «Σαν μαγεμένος», «Χατζηκυριάκειο», «Ξεκινάει μια ψαροπούλα». Αλλά και κάποια χασικλίδικα, όπως το «Καπνουλού μου όμορφη», για τα οποία αισθανόταν ενοχές, σε σημείο που έλεγε να τους αλλάξει τα λόγια «για να γίνουν όμορφα» (!) μολονότι, καθώς είχε ομολογήσει (εκτός κάμερας, που συχνά λέγονται και τα καλύτερα), είχε καπνίσει κι αυτός χασίσι (όχι πάντως όσο άλλοι του σιναφιού του, που τους κατονόμασε - εκτός κάμερας κι αυτό).
  • Πείτε μας, εσείς καπνίσατε χασίς; ρωτήθηκε, όταν το 'φερε η κουβέντα, στο γύρισμα.
«Το παίρνει;» ρωτάει, εννοώντας την κάμερα.
3
  • Ναι.
«Τι να σας πω; Μια φορά το 'βαλα στο στόμα μου, λόγω της φύσεως της εργασίας, για να δείξω κι εγώ ότι είμαι μάγκας - και ούτε το ξανάβαλα στο στόμα μου!»

Τι εστί ρεμπέτικο...

Στάθηκα στον Μπαγιαντέρα και στο ρεμπέτικο, που παραμένει σταθερή ψυχαγωγική αξία, επ' ευκαιρία μιας εκδήλωσης, την περασμένη Δευτέρα, στο πάρκο της Αγίας Παρασκευής, που παρουσίασε ο Πάνος Σαββόπουλος, με θέμα ακριβώς την καταγωγή αυτής της λέξης, αλλά και του μουσικού οργάνου που την εκφράζει, του μπουζουκιού. Να προσθέσω ότι ο Πάνος Σαββόπουλος έχει διαπρέψει σε συναφείς τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές και συναυλίες, ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Ρεμπέτικο το ανάγνωσμα και άλλα...» (εκδόσεις «Πανός»), καθώς κι ένα CD με τίτλο «Οι ρεμπέτισσες του '30», με χαρακτηριστικά τραγούδια που περιγράφουν τις ρεμπέτισσες της εποχής εκείνης, που ήταν και οι πρώτες φεμινίστριες.
Πάνος Σαββόπουλος: «Εχουν γραφτεί περί τα 7.500 ρεμπέτικα - τα γνωστά δεν ξεπερνάνε τα 500»
Ας δούμε, λοιπόν, τι έχει να πει για την καταγωγή της λέξης αυτής:
«Το ρεμπέτικο είναι μια... μυστηριώδης λέξη, αφού υπάρχει μυστήριο τόσο στην καταγωγή όσο και στην αλόγιστη, για διάφορους σκοπούς, χρησιμοποίησή της. Γι' αυτό υπάρχει και κάποια σύγχυση. Δεν πέρασε ποτέ στη συνθηματική γλώσσα της μαγκιάς, δηλαδή στην αργκό της. Χρησιμοποιήθηκε και προβλήθηκε, από το 1910 περίπου, σαν ένα εμπορικό προσδιοριστικό κάποιων τραγουδιών που δεν είχαν σχέση με τα πραγματικά ρεμπέτικα. Στη συνέχεια παρεισέφρησε στα στιχάκια κάποιων ελάχιστων ρεμπέτικων τραγουδιών, μάλλον "μποέμικου", αλλά σίγουρα "σκληρού" περιεχομένου. Υστερα η λέξη έγινε "κοινή", δηλαδή "ελευθεριάζουσα", άρα εκμεταλλεύσιμη. Και το μελάνι συνεχίζει να ρέει σχετικώς...»

...και τι μπουζούκι

Οσο για την καταγωγή του μπουζουκιού - πάλι από τον Πάνο Σαββόπουλο:
«Το μπουζούκι έχει αρχαιοελληνική καταγωγή και αρχικά ονομαζόταν πανδουρίς ή τρίχορδον. Το μεσαιωνικό του όνομα είναι ταμπουράς ή ταμπούρι, ενώ στα τέλη του 1880 το έλεγαν μπουτζούκι, μπουζούκι, αλλά και ταμπουρά. Ηταν το βασικό όργανο σε δημοτικές ορχήστρες. Από εκεί το "δανείστηκαν" οι ρεμπέτες δημιουργοί και ερμηνευτές και το έκαναν κύριο όργανο στα τραγούδια τους. Υπάρχει πληθώρα στοιχείων που καταδεικνύει τη συνεχή παρουσία του μπουζουκιού στην ελληνική ορχήστρα, από τα αρχαία χρόνια ώς τις μέρες μας. Υπάρχουν αγάλματα (ήδη από τον 5ο αιώνα), μεσαιωνικά γλυπτά, ψηφιδωτά, πίνακες, σκίτσα, ζωγραφιές, βυζαντινές αγιογραφίες σε πολλούς ναούς, με αγγέλους και αγίους να παίζουν μπουζούκι. Οι διωγμοί του μπουζουκιού ήταν κυρίως αποτέλεσμα της παντελούς άγνοιας της καταγωγής του».
Ο Πάνος Σαββόπουλος εκτιμά ότι «τα ρεμπέτικα χαλάνε την "πιάτσα" κι έτσι γίνονται επικίνδυνα αφού αυτοί -και κυρίως οι νέοι- που τα προτιμούν, τη "βρίσκουν" καλύτερα απ' ό,τι με τα εφήμερα κατασκευάσματα». Κι όσο για το αν σήμερα γράφονται ρεμπέτικα, η απάντησή του είναι κατηγορηματική: «Οχι». *

No comments: