Ο John Coltrane στον Ολυμπο

Από τις σημαντικότερες φιγούρες της σύγχρονης τζαζ, μαζί με τους Miles Davis και Charles Mingus, ο John Coltrane πρόλαβε στα 41 χρόνια της ζωής του να μας αφήσει δείγματα της μεγαλοφυΐας του σε δεκάδες από τους δίσκους του και να διδάξει τους νεότερους με τον μοναδικό ήχο του στο τενόρο σαξόφωνο.

Ο ήχος της μουσικής του ήταν χαρακτηριστικός και πολλοί τον θεωρούσαν εκκεντρικό, κάτι που συνέβη άλλωστε και με τους φίλους του Miles Davis και Thelonius Monk, με τους οποίους είχε συνεργαστεί αρκετές φορές.

Ο Coltrane γεννήθηκε στο Hamlet της Βόρειας Καρολίνας στις 23 Σεπτεμβρίου του 1926 και άρχισε να μελετά μουσική στην ηλικία των 15 ετών. Αργότερα και αφού υπηρέτησε για δύο χρόνια τη θητεία του στο Ναυτικό στο νησί της Χαβάης, είχε την ευκαιρία να παίξει σε ναυτικές μπάντες και να εξασκήσει το ταλέντο του. Με το τέλος της θητείας του άρχισε να παίζει με ονόματα όπως οι King Colax, Eddie Vinson, Dizzy Gillespie, Earl Bostic και Johnny Hodges.

Το 1955 προσχωρεί στο κουιντέτο του Miles Davis, όπου και παραμένει για ενάμιση χρόνο. Παράλληλα είχε αρχίσει να συνεργάζεται με το κουαρτέτο του Thelonius Monk.

Μετά την αλλαγή δισκογραφικής εταιρείας για τον Miles Davis, ο οποίος πήγε στην Columbia και αποφάσισε να απομακρύνει τον Coltrane από την μπάντα του λόγω των σχέσων που είχε με τα ναρκωτικά, η Prestige του προτείνει προσωπικό συμβόλαιο και αρχίζει να ηχογραφεί άλμπουμ με τη δικιά του μπάντα.

Ο Coltrane επιστρέφει στη Φιλαδέλφεια και καταφέρνει να απεξαρτηθεί· έτσι, έναν χρόνο αργότερα, ο Davis τον ξανακαλεί στην μπάντα του (το 1958) και παραμένει σ' αυτήν μέχρι και το 1960, παίζοντας στο σεξτέτο του Davis μαζί με τον άλτο σαξοφωνίστα Cannonbal Adderley. Από τα άλμπουμ αυτής της περιόδου ξεχώρισε το Kind Of Blue, στο οποίο ο Coltrane έδωσε μια άλλη διάσταση στη free jazz.

Βαθιά θρησκευόμενο άτομο, η θρησκεία άλλωστε τον βοήθησε να απεξαρτηθεί από τα ναρκωτικά, ο Coltrane αφοσιώθηκε στη μουσική και στην προσπάθεια να βελτιώσει τις επιδόσεις του σ' αυτήν παρουσιάζοντας σημαντικά άλμπουμ.

Το 1958 θα παρουσιάσει στην εταιρεία Prestige το άλμπουμ Giant Steps, που είναι το πρώτο που ηχογράφησε αποκλειστικά με δικές του συνθέσεις και αρκετές από αυτές καθιερώνονται ως κλασικές στον χώρο της τζαζ (Naima, Countdown και Mr. Ρ.C., που είναι αφιερωμένο στον μπασίστα του Paul Chambers) και τον βοηθούν στο να μπορέσει σύντομα να σταθεί μόνος του μουσικά. Ετσι το 1960 αποφασίζει να εγκαταλείψει την μπάντα του Miles Davis.

Στην ιστορία της τζαζ έχουν ξεχωρίσει αρκετοί καλλιτέχνες τα τελευταία 70 χρόνια, αρκετοί από αυτούς όμως που έφτασαν στην κορυφή, συχνά είχαν στα τραγούδια τους τη συμμετοχή γνωστών τραγουδιστών της εποχής, χωρίς βέβαια αυτό να μειώνει στο ελάχιστο το μέγεθος του ταλέντου τους. Ο John Coltrane, όμως, και ο Miles Davis επέλεξαν να μιλάνε γι'αυτούς τα πνευστά όργανα που είχαν διαλέξει να παίζουν και πράγματι είχαν την ικανότητα να τα κάνουν να μιλούν τη δικιά τους γλώσσα.

Η μουσική προσφορά του ταυτίζεται για πολλούς με αυτή των Louis Armstrong και Charlie Parker, οι οποίοι επηρέασαν με την πορεία τους το σύνολο της τζαζ στο πέρασμα του χρόνου.

Εχουν περάσει 42 χρόνια από τον θάνατό του κι όμως η επιρροή του στη μουσική αντί να μειώνεται, αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο και οι επανεκδόσεις στα άλμπουμ του έχουν σταθερό ρυθμό προσελκύοντας όλο και περισσότερους νέους φίλους και δικαιώνοντας αυτούς που τον χαρακτηρίζουν ως την απάντηση της τζαζ στη μεγαλοφυΐα του Beethoven. Ανεξαρτήτως του πόσο βάσιμος είναι ένας τέτοιος ισχυρισμός, δύσκολα κάποιος θα αρνηθεί τη συνεισφορά του Coltrane στη σύγχρονη μουσική σκηνή, παρά το σύντομο αναλογικά με άλλους χρονικό διάστημα που ηχογράφησε πριν από τον αναπάντεχο χαμό του.

Αρκετές από τις συνθέσεις που ηχογράφησε ανήκαν σε άλλους δημιουργούς, όμως ο τρόπος που τις ερμήνευσε έκανε πολλούς να αναφέρουν το My Favorite Things, π.χ., του Coltrane σαν να επρόκειτο για δικιά του σύνθεση και όχι για διασκευή στο τραγούδι του Richard Rodgers. Στη διάρκειας 14' διασκευή του ο μεγάλος μουσικός ενσωματώνει όλες τις εμπειρίες του από τα ακούσματα που είχαν από τη μουσική της Μέσης Ανατολής αυτός και οι συνεργάτες του εκείνη την περίοδο Yusef Lateef και Eric Dolphy· όλοι τους εκτιμούσαν ιδιαίτερα τους ήχους της Αφρικής και της Ασίας.

Το ανοικτό μυαλό του τον βοηθούσε να παρακολουθεί από κοντά όλους τους σύγχρονους συνθέτες συμφωνικής μουσικής του 20ού αιώνα, όπως οι Stravinsky, Schoenberg, Ravel και Webern, ενώ άκουγε επίσης ήχους από χώρες του Τρίτου Κόσμου και έχει ηχογραφήσει άλμπουμ με μουσική επηρεασμένη από την Αφρική.

Στα 12 χρόνια που δραστηριοποιήθηκε στη μουσική ηχογράφησε περίπου 50 άλμπουμ. Από αυτά ξεχωρίζουν περισσότερο -και παράλληλα υπάρχει η δυνατότητα στην πλειονότητά τους να βρεθούν στην ελληνική αγορά- τα: Blue Train του 1957 και η μοναδική του ηχογράφηση για την Blue Note. Στο άλμπουμ συμμετέχουν οι Lee Morgan τρομπέτα, Curtis Fuller τρομπόνι, Kenny Drew πιάνο, Paul Chambers μπάσο και Philly Joe Jones ντραμς, περιλαμβάνει τέσσερα δικά του κομμάτια και μία διασκευή του στο Ι'm Old Fashioned του Jerome Kern.

Τα άλμπουμ Giant Steps και My Favorite Things, που ηχογράφησε για την εταιρεία Atlantic στη χρονική περίοδο 1960-61, άλλαξαν το πρόσωπο της τζαζ και χάραξαν νέους δρόμους για τους άλτο σαξοφωνίστες στον χώρο. Στο Giant Steps το ομώνυμο κομμάτι εξελίσσεται προοδευτικά και πραγματοποιεί αυτό που υποδηλώνει και ο τίτλος του. Σ' αυτή την περίοδο ο Coltrane άκουγε αρκετά μουσική από την Ινδία και την Αφρική και αυτά τα ακούσματα τον οδήγησαν στο να χρησιμοποιήσει δύο ντράμερ, τους Art Taylor και Jimmy Cobb. Στο My Favorite Things ο Coltrane παίζει τενόρο και για πρώτη φορά σοπράνο σαξόφωνο συνοδευόμενος από τους McCoy Tyner πιάνο, Steve Davis μπάσο και Elvin Jones ντραμς.

Το 1965 κυκλοφορεί το Α Love Supreme, ένα άλμπουμ που διεκδικεί με αξιώσεις τον τίτλο του καλύτερου στον χώρο της μουσικής τζαζ. Συμμετέχουν οι Elvin Jones ντραμς, που παίζει σαν να έχει τέσσερα χέρια, McCoy Tyner πιάνο και James Garrison μπάσο. Ο Coltrane, που παίζει τενόρο σαξόφωνο, αφιέρωσε το Α Love Supreme στην υπέρτατη δύναμη, τον Θεό, που τον βοήθησε να ξεφύγει το 1957 από τα ναρκωτικά.

Μέσα στην ίδια χρονιά ακολουθεί το Ascension, στο οποίο παίζουν μαζί του οι Freddy Hubbard και Dewey Johnson τρομπέτα, Marion Brown και John Tchicai άλτο σαξόφωνο, Pharoah Sanders και Archie Shepp τενόρο σαξόφωνο, McCoy Tyner πιάνο, Art Davis και Jimmy Garrison μπάσο και Elvin Jones ντραμς. Ο ίδιος ο Coltrane παίζει τενόρο σαξόφωνο και τα σόλο του εναλλάσσονται με αυτά των Sanders και Shepp.

Γι' αυτούς που αναζητούν κάτι περισσότερο, ιδανική λύση αποτελούν οι ειδικές εκδόσεις με αρκετά cd μαζί, όπως το The Heavyweight Champion: The Complete Atlantic Recordings, που περιλαμβάνει και τα 7 άλμπουμ που ηχογράφησε για την Atlantic μαζί με ανέκδοτο υλικό. Αυτή η περίοδος ήταν από τις πιο δημιουργικές στην καριέρα του. Για τις ηχογραφήσεις του στην Impulse υπάρχει το Α John Coltrane Retrospective: The Impulse Years.

Τον Ιούλιο του 1967, ο Coltrane θα πεθάνει από καρκίνο στο συκώτι, πάθηση που για πολλούς οφειλόταν στη χρήση της ηρωίνης που έκανε στη δεκαετία του '50.

• Από τον Κώστα Ζουγρή, Ελευθεροτυπία, Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 3 Ιουλίου 2009