Θάνος Μικρούτσικος: «Προχωρώ, κοιτώντας συχνά πίσω»

• Επτά CD κι ένα DVD με τα καλύτερα τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου θα προσφέρει, από την ερχόμενη εβδομάδα, η «Κυριακάτικη»

• Από τους σημαντικότερους έλληνες συνθέτες, ο Θάνος Μικρούτσικος δεν είχε συντονιστεί ως τώρα με την πρακτική των προσφορών. «Η μοναδική μου δουλειά που είχε διανεμηθεί δωρεάν», όπως λέει, «ήταν ένα CD αφιερωμένο στην Κική Δημουλά, για το τελευταίο τεύχος του περιοδικού "Μετρό"».

• Από την επόμενη Κυριακή, όμως, και επί δύο μήνες, οι αναγνώστες της «Κ.Ε.» θα 'χουν την ευκαιρία ν' αποκτήσουν μια συνολική εικόνα της διαδρομής του. Μιας διαδρομής που συνδέθηκε με το πολιτικό τραγούδι της μεταπολίτευσης, με τη μελοποίηση σπουδαίων ποιητών -από Καββαδία, Ρίτσο και Ελευθερίου μέχρι Μπρεχτ και Χικμέτ- και με τις φωνές ερμηνευτών όπως ο Νταλάρας και ο Παπακωνσταντίνου, η Αλεξίου και η Γαλάνη, ο Μητροπάνος και ο Κούτρας, η Δημητριάδου και η Μίλβα, ο Θωμαΐδης και ο Μητσιάς.

• «Πράγματι, στο παρελθόν ήμουν αντίθετος με τα premiums», παραδέχεται. «Οχι πως αυτά ήταν ο αποκλειστικός λόγος της κατάρρευσης της δισκογραφίας παγκοσμίως, αλλά ήταν ένας από τους βασικούς. Εθίστηκε το κοινό στο δωρεάν, σταμάτησε να δίνει 18-20 ευρώ για ένα CD που θα μπορούσε κάποια στιγμή να αποκτήσει με ένα. Σήμερα, όμως, η κατάρρευση της δισκογραφικής βιομηχανίας είναι γεγονός. Οι εταιρείες έχουν ξεπουλήσει όλο τους το ρεπερτόριο και οι καινούριες τους παραγωγές πωλούνται σε 1.000, 2.000, το πολύ 4.000 αντίτυπα, με αποτέλεσμα ούτε τα ετήσια έξοδά τους να μπορούν να καλύψουν καλά καλά. Γι' αυτό και αποδέχθηκα την πρόταση της "Κ.Ε.". Θεώρησα ότι μέσα σε τέτοιες συνθήκες, το όλο εγχείρημα είναι πλεονέκτημα, τελικά».

Τι περιλαμβάνουν τα CD

• Η προσφορά περιλαμβάνει έξι CD με τραγούδια από το 1974 ως τις μέρες μας, που κυκλοφόρησαν διαδοχικά από τη Lyra, τη Sony και τη Minoς, ένα DVD με τη εκτέλεση στο Μέγαρο Μουσικής του «Σταυρού του Νότου», κι ένα ακόμη CD «με ανέκδοτα αλλά απολύτως ολοκληρωμένα τραγούδια, που απλώς δεν έτυχε να δημοσιευθούν στην εποχή τους, σε στίχους, μεταξύ άλλων, Φωστιέρη, Δημουλά, Κακουλίδη και Γκανά». Η επιλογή του υλικού έγινε από τον ίδιο τον συνθέτη. Ηταν, άραγε, μια ψυχρή διαδικασία ή και μια ευκαιρία για έναν προσωπικό απολογισμό;

• «Τον απολογισμό σου τον κάνεις καθημερινά, στο μέτρο που εξακολουθείς να συνομιλείς με τον εαυτό σου, ν' αναλογίζεσαι την πορεία σου και να σκέφτεσαι πώς θα προχωρήσεις. Αναμφισβήτητα, όμως, η συγκίνηση δεν έλειψε. Πόσω μάλιστα σ' ό,τι αφορά τις παραγωγές της Lyra, όπου κυριαρχεί η φωνή της Μαρίας Δημητριάδη, που τη χάσαμε πρόσφατα».

- Πώς και δεν ξαναδουλέψατε μαζί της από τα χρόνια του '80; Ποιος εγκατέλειψε ποιον;

• Ο Θάνος Μικρούτσικος με τον Γιώργο Νταλάρα από την εποχή της συνεργασίας τους «Οταν κλείνει ένας κύκλος, δεν μπορείς να τον συνεχίζεις με το ζόρι. Ο δικός μας φαίνεται ότι έκλεισε το 1982 και ήταν πάρα πολύ πλούσιος -κι όχι μόνο ποσοτικά. Δώσαμε εκατοντάδες συναυλίες, φτιάξαμε μαζί τον "τρόπο" μας, μοιραστήκαμε μια δεκαετία που λες και κράτησε εκατό χρόνια. Κι αν παρακολουθήσετε τις ερμηνείες της, θα νομίζετε πως έγιναν χθες. Ο τρόπος που ερμηνεύει το "Κι ήθελα ακόμα" σε ποίηση Αναγνωστάκη είναι ανατριχιαστικά σημερινός. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τη Γαλάνη ή την Αλεξίου. Οι φωνές τους, τότε, μολονότι φέρουν τα χαρακτηριστικά που εξηγούν τη μετέπειτα πορεία τους, είναι άγουρες ακόμα, ψάχνονται. Η Δημητριάδη, όμως, δεν είναι ούτε σκέτα λυρική ούτε σκέτα επική. Κουβαλά το στοιχείο της δραματικότητας. Κι αυτό είναι που κάνει διαχρονικά μεγάλο έναν καλλιτέχνη».

- Τι είδους σχέσεις αναπτύξατε με τους τραγουδιστές με τους οποίους συνεργαστήκατε;

• «Μ' ορισμένους, όπως με τον Μητροπάνο ή τον Παπακωνσταντίνου, ώς και οικογενειακού τύπου. Είναι ελάχιστοι οι τσακωμοί μου με τραγουδιστές. Σ' όλη μου την πορεία βάδισα με τη θεωρία ότι όσα μου χρωστάνε εκείνοι άλλα τόσα τους χρωστάω κι εγώ. Και δεν αναφέρομαι μόνο σ' εκείνους που μου δώσαν από την αίγλη και τη δημοφιλία τους, μιλάω και γιά νεότερους, όπως η Αντωνοπούλου. Με ιντριγκάρισε να βγάλω πράγματα από μέσα της, ξαναπέρασα μια φάση νεανικότητας μαζί της. Και κάτι ανάλογο είχε συμβεί με τον 22αχρονο, άπειρο κι εύπλαστο ακόμα Γιάννη Κούτρα, τότε που, επί δέκα ώρες την ημέρα, κάναμε πρόβες για τη "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ"».

Ως μαθητής του Ρίτσου

- «Θέλω να γράφω γι' αυτά που με καίνε», συνηθίζετε να λέτε...

• «Είναι μια φράση που χρωστάω στον Γιάννη Ρίτσο, τον σημαντικότερο απ' όλους τους δασκάλους μου όταν βασανιζόμουν από μια τρομερή αντίφαση ως αριστερό παιδί της αβανγκάρντ. Τότε, δηλαδή, που ως αριστερός έπρεπε να επιδιώκω την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επαφή μου με τον κόσμο, ενώ ως μαθητής του Γιάννη Παπαϊωάννου έπρεπε να δίνω βάρος στη φόρμα και ν' αδιαφορώ εντελώς αν η δουλειά μου μπορεί ν' απευθυνθεί έστω και σε ένα άτομο. Ο Ρίτσος, λοιπόν, με τον οποίο μεταξύ 1969 και 1971 συναντιόμασταν συχνά, μου είπε: "Πρέπει να γράφεις κάθε στιγμή γι' αυτό που σε καίει, είτε αυτό είναι ο θάνατος ή ο αγώνας για τη ζωή, είτε ο έρωτας ή η βουτιά εντός σου. Προσοχή, όμως, στη φόρμα. Μέσα απ' αυτήν θα βγει ό,τι θες να εκφράσεις. Η φόρμα και το περιεχόμενο ταυτίζονται". Και με απελευθέρωσε».

- Η σκιά του Μίκη Θεοδωράκη έπεφτε βαριά ακόμα πάνω σας;

• «Εγραψα το πρώτο μου τραγούδι στα 17 μου κι ώς το 1969 όλα τους, σε επίπεδο φόρμας, ήταν μιμητικά του Θεοδωράκη. Γύρω στο '73, τα πράγματα έχουν αλλάξει κάπως, αλλά δεν έχω διαμορφώσει ακόμα τη δική μου φυσιογνωμία. Τότε κυκλοφορώ δυο μικρούς δίσκους με Καρυωτάκη -ο δεύτερος, μάλιστα, οι "Κιχώτες", με τη Μαρίζα Κωχ ήταν τόσο προχωρημένος, που έχει ενδιαφέρον και σήμερα -κι αμέσως μετά υπογράφω συμβόλαιο με τη Minos για το πρώτο μου άλμπουμ. Η χουντική λογοκρισία ανέστειλε το σχέδιο, ή τουλάχιστον αυτό ισχυρίστηκε ο Μάτσας. Με το που κυκλοφόρησαν, όμως, το 1975 τα "Πολιτικά τραγούδια", ήταν τέτοια η εμπορική και η καλλιτεχνική επιτυχία τους, που αυτόματα μου αφαιρέθηκε η ιδιότητα του "νέου". Ημουν τυχερός. Ενώ οι Κατσιμιχαίοι, για παράδειγμα, μέχρι προ τινος ως "νέοι" παρουσιάζονταν -κι ας είχαν περάσει τα πενήντα...»

-Οι μουσικοί καρπώνονται σήμερα πολλά από τις εξελίξεις της υψηλής τεχνολογίας. Εσείς πώς τα πάτε μαζί της;

• «Σίγουρα η νέα γενιά τη χρησιμοποιεί σαν ψωμοτύρι. Θαυμάζω εκείνους που τη χειρίζονται άψογα στο στούντιο -ο χρόνος που κερδίζεται είναι σημαντικός. Διαφωνώ, όμως, με τη χρήση της στην παραγωγή της μουσικής. Είμαι φιλοσοφικά αντίθετος μ' όποιον τοποθετεί τα χέρια του στα πλήκτρα και παίρνει την παρτιτούρα από το μηχάνημα. Στα οκτακόσια χρόνια της δυτικής μουσικής, η λογική του χεριού παραμένει συνδεδεμένη και με το μυαλό και με την καρδιά. Η επώδυνη γραφή βρίσκεται στο DNA του σιναφιού μας. Συνθέτης είσαι όταν ελέγχεις το υλικό σου. Κι εγώ, μπορώ να το πω άφοβα, γνωσιοθεωρητικά είμαι στην πρώτη γραμμή. Μελετώ συνεχώς. Για Πάσχα πήγα στην Κρήτη κι έπιασα να μελετήσω δεκαπέντε κουαρτέτα του Σοστακόβιτς».

-Φλερτάρατε ποτέ σοβαρά με την ιδέα να ζήσετε και να εργαστείτε στο εξωτερικό;

• «Το 1981 είχα μια πρόταση ν' αναλάβω για τρία χρόνια μια όπερα δωματίου στις Βρυξέλλες. Καθώς, όμως, οι κόρες μου θα πήγαιναν σύντομα στο Δημοτικό, με λύπη μου την αρνήθηκα. Δούλεψα ωστόσο και στο Βέλγιο, και στη Γαλλία, την Ελβετία ή τη Σκοτία, σε περισσότερες από δεκαπέντε θεατρικές και μουσικοθεατρικές παραστάσεις. Τότε ξεκίνησαν και οι εκτελέσεις έργων μου έξω, που έχουν πια ξεπεράσει τις τριακόσιες. Ως τραγουδοποιό αλλά και συνθέτη ταυτόχρονα της λεγόμενης κλασικής-πειραματικής σκηνής, μ' ενδιαφέρουν το ίδιο και οι δύο όψεις μου. Κι αυτή τη δεύτερη, επί της ουσίας, την κέρδισα στο εξωτερικό. Το Μέγαρο ήρθε μετά».

«Ανθρωπος του παρελθόντος»

-Συμφωνείτε ότι ζούμε μια από τις πιο παρακμιακές εποχές μας;

• «Θα μπορούσα να το πω κι έτσι...»

- Αυτό σας κάνει να νοσταλγείτε περισσότερο τα περασμένα;

• «Μα είμαι άνθρωπος του παρελθόντος! Αν υπήρχαν άλλες ζωές, θα μ' έβλεπα σαν ένα υποκόμη σε πύργο στη Γαλλία, σαν κυνηγό ελαφιών, ή να κάνω καντάδα σε κοπελιά σε κάποιο κάστρο του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου. Προχωράω μπροστά κοιτώντας συχνά πίσω μου και χαίρομαι που πέρασα τη ζωή μου όπως την πέρασα. Υπάρχουν μνήμες, και προσωπικές, και συλλογικές, που με κάνουν χαρούμενο και ορισμένες φορές περήφανο. Βλέποντας, όμως, την παρακμιακή διάσταση της εποχής μας, οργανώνομαι τόσο στη δουλειά όσο και στην ιδιωτική μου ζωή, ώστε να βρίσκομαι σε μια μεγάλη λίμνη όπου θ' αναπνέω ελεύθερα. Εξακολουθώ να νιώθω ένας πολεμιστής που θα ήθελε οι λίμνες να είναι περισσότερες, αλλά δεν είναι και στο χέρι μου να το καταφέρω...»

- Ησασταν ανάμεσα σ' εκείνους που υπερασπιστήκατε τους νέους τον περασμένο Δεκέμβριο, δυσφορώντας μ' όσους εστίασαν μόνο στις σπασμένες βιτρίνες. Πιστεύετε πως έμεινε τίποτε από το ξέσπασμά τους;

• «Τίποτε έκτοτε δεν είναι ίδιο. Το σύστημα ηττήθηκε στη βάση του, καθώς αποδείχθηκε πως το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν είναι απλά προβληματικό, αλλά τόσο καταπιεστικό, που είναι αδύνατον να το αποδεχθεί η νεολαία. Το δυστύχημα είναι πως η κυβέρνηση αποδείχθηκε εντελώς ανίκανη σ' όλη τη διάρκεια της θητείας της. Οποια κι αν είναι η διάδοχος κατάσταση, θα 'ναι καλύτερη».

- Σε περίπτωση που ο Γιώργος Παπανδρέου, προσωπικός σας φίλος εδώ και δεκαετίες, αναλάβει την πρωθυπουργία και σας ζητήσει βοήθεια στα πολιτιστικά, τι θα κάνετε;

• «Σε επίπεδο προτάσεων και συμβουλών είμαι διαθέσιμος. Αλλά γι' ανάληψη οποιουδήποτε πόστου ευθύνης, το έχω ξαναπεί, δεν μου περισσεύει ούτε λεπτό!» *
  

• Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / Επτά, 3 Μαΐου 2009