Ο μύθος του Φάουστ έχει και στη μουσική μεγάλη απήχηση

• Από τον Κώστα Ζουγρή

Το ανέφικτο συγκινούσε πάντα τον άνθρωπο και ήταν πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες στο πέρασμα των αιώνων. Τα αιώνια νιάτα, η ανάγκη για ζωή, για έρωτα και γι' άλλους για χρήμα, είναι κινητήριες δύναμεις για την ανθρώπινη υπόσταση.

Με το πέρασμα του χρόνου ο άνθρωπος μεγαλώνοντας εκτιμά όλο και περισσότερο τη φύση, την ομορφιά και την ίδια τη ζωή, αλλά συνήθως είναι αργά για να αναπληρώσει αυτά που του στέρησαν η απληστία, η ματαιοδοξία και η αγνωμοσύνη.

Ο Φάουστ, ο ήρωας του γερμανού ποιητή Γκαίτε, κάνει πραγματικότητα το υποθετικό ερώτημα που πολλοί άνθρωποι απευθύνουν στον εαυτό τους, για το τι θα έκαναν αν θα μπορούσαν να επιστρέψουν στη νεότητα.

Αν και έχουν περάσει 200 χρόνια από τότε που γράφτηκε ο Φάουστ από τον Γκαίτε, το θέμα παραμένει σύγχρονο. Συχνά μάλιστα περισσότερο και από την εποχή που δημιουργήθηκε και χρησιμοποιείται ανάλογα με τις προκαταλήψεις και τις φοβίες του καθενός, που συχνά καταφεύγουν στο συμπέρασμα ότι κάποιοι κάνουν συμφωνία με τον Διάβολο για να πετύχουν τους σκοπούς τους. Στη μουσική χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του Robert Johnson, που ο μύθος λέει ότι η συμφωνία του με τον Διάβολο του χάρισε το μεγάλο ταλέντο, αλλά προφανώς δεν είχε αρκετή δύναμη για να του χαρίσει και μακροβιότητα, αφού πέθανε πολύ νέος.

Οι πηγές λένε ότι πραγματικός Faust ήταν ο γερμανός μάγος και αλχημιστής Dr Johann Georg Faust, που έζησε περίπου την περίοδο 1480-1540, ο οποίος σπούδασε Ιατρική στην Κρακοβία. Ο μύθος μιλάει για έναν νεκρομάντη αστρολόγο που πούλησε την ψυχή του στον Διάβολο προκειμένου να αποκτήσει γνώση και δύναμη. Αλλοι αναφέρουν τον επίσης γερμανό Johann Fust, που έζησε την περίοδο 1400-1466. Η πρώτη ιστορία που είχε ως βάση τις δραστηριότητες του Dr. Faust, έγινε βιβλίο το 1587 και ακολούθησαν στη συνέχεια αρκετά ακόμη που είχαν παρεμφερές θέμα. Αυτό που έγραψε το 1725 ο Christlich Meynenden φαίνεται ότι ήταν και αυτό που επηρέασε τον Γκαίτε στο να γράψει το δικό του έργο.

Εδώ και περισσότερο από 4 αιώνες ο μύθος του Φάουστ έχει επηρεάσει όλες σχεδόν τις μορφές τέχνης. Ζωγραφική, ποίηση, κινηματογράφος, θέατρο, κόμικς, αλλά πάνω απ' όλα η μουσική έχουν το μερίδιό τους στην άντληση έμπνευσης από αυτή την τραγική ιστορία, με δεκάδες έργα, κυρίως από τον χώρο της κλασικής μουσικής.

Στη σύγχρονη μουσική συναντάμε τον μύθο του Φάουστ στο μιούζικαλ Damn Yankees, που ήταν από τα πιο πετυχημένα της δεκαετίας του '50 και αποτελούσε μια μοντέρνα παραλλαγή της γνωστής ιστορίας.

Θεός και Διάβολος μάχονται για το ποιος θα κατακτήσει την ψυχή του Henry Faust, που είναι φοιτητής σε πανεπιστήμιο, στο μιούζικαλ Faust του 1993, που έγραψε ο Randy Newman. Ο Newman βασίστηκε στην κλασική ιστορία, παίρνοντας στοιχεία και από το έργο του Γκαίτε.

Οι Radiohead στο άλμπουμ τους In Rainbows έχουν συμπεριλάβει το τραγούδι Faust ARP & Videotape.

Φράσεις από τον Faust του Γκαίτε χρησιμοποιούν και οι Muse στο τραγούδι τους The Small Print από το άλμπουμ τους Absolution. Ο αρχικός τίτλος του τραγουδιού ήταν Action Faust.

Lucinda λέγεται το τραγούδι του Tom Waits από το άλμπουμ του Orphans: Brawlers, Bawlers & Bastards.

Οι Gorillaz, συγκρότημα που δημιούργησε ο Damian Albarn των Blur, στο άλμπουμ τους G-Sides περιλαμβάνουν το δικό τους τραγούδι για τον Faust.

Παραλλαγή στον μύθο του Φάουστ αποτελεί και η μεγάλη επιτυχία του συγκροτήματος που έφτιαξε στη δεκαετία του '70 ο Charlie Daniels, The Devil Went Down Το Georgia.

Στο τραγούδι Wrapped Around Your Finger, που υπάρχει στο άλμπουμ Synchronicity που κυκλοφόρησαν οι Police το 1983, αναφέρονται στον Μεφιστοφελή.

Στο τραγούδι του My Darling, που περιλαμβάνει έναν ποταμό στίχων, ο Eminem μάς περιγράφει τη μάχη μεταξύ Καλού και Κακού που γίνεται μέσα του, κάτι που μερικές φορές συμβαίνει σε αρκετούς ανθρώπους.

Ο Γκαίτε θεωρούσε τα δύο μέρη του ποιήματός του ενιαίο έργο, αλλά οι σύγχρονοί του έκριναν το δεύτερο (1831) ως ένα δημιούργημα ενός ακατανόητου γέροντα, που δεν είχε καμία σχέση με το πρώτο μέρος, το οποίο είχε γραφτεί αρκετά χρόνια πριν, το 1808. Οι κλασικοί συνθέτες της εποχής ασχολήθηκαν με διάφορους τρόπους αρκετά με το ποίημα και, ανάλογα με τις επιδιώξεις του, ο καθένας έκανε τη δικιά του μουσική προσέγγιση.

Οπερες έγραψαν: ο Louis Spohr-Faust (1816), που βασίζεται στο λιμπρέτο που έγραψε ο Josef Karl Bernard, ο οποίος επηρεάστηκε από το θεατρικό έργο και τα ποιήματα που έγραψαν οι Maximilian Klinger και Heinrich von Kleist· ο Ιταλός Arrigo Boito-Mefistofele (1868)· που είναι η μοναδική του ολοκληρωμένη όπερα· ο Charles Gounod-Faust (1846), ο Ferruccio Busoni-Doktor Faust (1916-25), που αναφέρεται ως το αριστούργημά του· ο Sergei Prokofiev-The Fiery Angel (ο Πύρινος Αγγελος γράφτηκε το 1927, αλλά παίχτηκε για πρώτη φορά το 1954, λίγο μετά τον θάνατο του συνθέτη)· ο John Coolidge Adams-Doctor Atomic, όπου ο φυσικός Robert Oppenheimer παρομοιάζεται με τον Dr. Faust (2005)· ο Igor Stravinsky-The Rake's Progress (1951)· ο Hector Berlioz-La Damnation De Faust (1846), ο Berlioz είχε εντυπωσιαστεί από την ανάγνωση του πρώτου μέρους του ποιήματος του Γκαίτε που, όπως δήλωσε στο βιβλίο με τις αναμνήσεις του που έγραψε αργότερα, έγινε το 1828 κι έναν χρόνο αργότερα, το 1829, έγραψε τη σουίτα Οκτώ σκηνές από τον Φάουστ, ενώ το 1845 θα επιστρέψει στο ίδιο θέμα και θα ολοκληρώσει ένα από τα πιο γνωστά του έργα· ο Meyer Lutz-Faust and Marguerite (1855) κ.ά., ορατόριο ο Robert Schuman, μέσα από το οποίο εκπέμπει πνευματικό φως και βαθιά συγκίνηση· τραγούδια ο Schubert· καντάτα ο Alfred Schnittke το 1982-83 και όπερα με τίτλο Historia von D. Johann Fausten (1994), συμφωνική μουσική, ο Mahler, που στο δεύτερο μέρος της 8ης συμφωνίας του δίνει έμφαση στη φιλοσοφική διάσταση και τον λυτρωτικό χαρακτήρα του δεύτερου μέρους του ποιήματος του Γκαίτε· ο Wagner, του οποίου η Οβερτούρα που έγραψε το 1840 προοριζόταν για την εισαγωγή μιας όπερας που θα έγραφε με θέμα τον Φάουστ, και ο List, που ασχολήθηκε περισσότερο με το θέμα, μια και εκτός από τη συμφωνία του Φάουστ έγραψε και το Βαλς του Μεφίστο, που είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα για πιάνο και βασίζεται στο δεύτερο μέρος από το δικό του έργο Δύο επεισόδια από τον Φάουστ, που είχε γράψει το 1861. Στα επόμενα χρόνια θα επανέλθει με μερικές ακόμη παραλλαγές στο ίδιο θέμα. Ο Beethoven έγραψε το Opus 75 no 3, που είναι ένα τραγούδι για τον Φάουστ του Γκαίτε, και ο Mussorgsky το Mephistopheles.

• ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 15 Ιανουαρίου 2010