Φίλιππος Τσαλαχούρης: «Το να γράφεις μουσική είναι ενεργός ελπίδα»

Φώτο: Καίτη Μακρυμίχαλου [από το μουσικό διαδικτυακό περιοδικό Tar]

Ο Φ. Τσαλαχούρης μιλάει στην «Κ»

Συνεντευξη στη Νελλη Αμπραβανελ, Η Καθημερινή, 24/01/2009

Μέσα σε μία από τις ήρεμες και ηλιόλουστες αίθουσες διδασκαλίας του Ωδείου Αθηνών, ο Φίλιππος Τσαλαχούρης εξηγεί ότι είναι ένας αισιόδοξος άνθρωπος. «Αν ήμουν απαισιόδοξος, δεν θα έγραφα μουσική. “Η δουλειά”, λέει ο Τόμας Μαν, “είναι ενεργός ελπίδα”. Και το να γράφεις μουσική είναι ενεργός ελπίδα». Με φόντο το εμβληματικό κτίριο του μεταπολεμικού μοντερνισμού στη Ρηγίλλης, ο Ελληνας συνθέτης μιλάει στην «Κ» με αφορμή την πρόσφατη βράβευσή του από την Ακαδημία Αθηνών.

- Τι σημαίνει για εσάς η βράβευση από την Ακαδημία Αθηνών;

- Είναι μία δικαίωση που παρέμεινα σταθερός τόσα χρόνια, σε αυτά που πίστευα, σε αυτά που έμαθα από τους δασκάλους μου, σε αυτά που αγαπάω. Και πιστεύω επίσης ότι στο πρόσωπό μου, το βραβείο είναι σα να δόθηκε σε όλους τους μουσικούς της γενιάς μου που εξακολουθούν, παρ’ όλη την ασχήμια της εποχής να ασχολούνται με αυτό που λέμε σοβαρή μουσική. Οσον αφορά το χρηματικό έπαθλο, ένα χρηματικό βραβείο για έναν δημιουργό σημαίνει πάντοτε βοήθεια στη δημιουργία του. Δεν μπορεί να φανταστεί ότι μπορεί να το κάνει κάτι άλλο.

- Ο διάλογος με άλλα είδη τέχνης είναι μια αυτονόητη ανάγκη στη μουσική;

- Σήμερα, απολύτως. Γιατί στη μουσική έχουν ειπωθεί τα πάντα. Μέσα από τις άλλες τέχνες, η μουσική αναβαπτίζεται. Ενας συνθέτης γράφει κάτι μοναδικό, όταν αποτελεί φορέα όλων των πραγμάτων που θαυμάζει και αγαπάει. Ειδάλλως, όταν κυνηγάει την πρωτοτυπία μόνο μέσα από τη μουσική, συνήθως αυτό που κάνει δεν έχει νόημα. Οταν διαβάσω ένα βιβλίο, επισκεφτώ ένα μουσείο, συναντήσω έναν άνθρωπο, το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι αν αυτό έχει μουσική, εάν αυτό έχει ήχο μέσα του. Αν ο ήχος είναι ισχυρός, τον καταγράφω. Αν δεν είναι, μένει στο μυαλό μου σαν μια γλυκιά ανάμνηση.

• Η μεγαλύτερη πρόκληση

- Ποια από τις αναθέσεις που έχετε αναλάβει σας έχει προκαλέσει περισσότερο ως ιδέα;

- Οι παραγγελίες έχουν έρθει τα τελευταία χρόνια και αποτελούν πολύ μικρό ποσοστό του έργου μου. Τις αντιμετωπίζω πάντα με μία επιφύλαξη. Η πιο προκλητική από όλες κατά τη διαδικασία απόφασης και υλοποίησης, ήταν οι «24 Ελληνικοί Χοροί» για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Σκαλκώτα στο Μουσείο Μπενάκη. Ηταν μια άσκηση, αλλά και κάτι που θα μπορούσα να είχα γράψει και μόνος μου. Η ιδέα του Αγγελου Δεληβορριά όμως, ήταν τόσο τιμητική στο πρόσωπό μου, και το έργο τελικά ξεπέρασε κάθε μου προσδοκία και με συγκίνησε βαθύτατα. Το Μουσείο Μπενάκη μου έχει προσφέρει στέγη όχι μόνο πρακτική, αλλά και φιλοσοφική και πνευματική. Ο ουμανισμός του Μουσείου Μπενάκη θα έπρεπε να αποτελεί παράδειγμα για όλους μας. Είναι μια πλατφόρμα που λειτουργεί, χωρίς δυσπιστία προς τους νέους καλλιτέχνες.

- Ποια η θέση της κλασικής μουσικής σήμερα στην Ελλάδα;

- Πιστεύω ότι είναι σε πολύ καλύτερη θέση από ό,τι ήταν πριν από μερικά χρόνια. Δεν ξέρω όμως σε τι θέση είμαστε σε σχέση με το εξωτερικό, όπου όλα προχωρούν με γρηγορότερους ρυθμούς. Η κλασική μουσική στην Ελλάδα έχει τη θέση της στην καρδιά αυτών που αγαπούν τη μουσική. Από εκεί και πέρα, η θέση της ως μέρος της κοινωνίας είναι πολύ μικρή. Γιατί δυστυχώς ο τρόπος με τον οποίο η κλασική μουσική μπορεί να διεισδύσει και σε άλλα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας, δεν εξαρτάται μόνο από το χέρι των ανθρώπων που την αγαπούν. Οταν βλέπουμε ανώτατους κρατικούς λειτουργούς, να πηγαίνουν σε νυχτερινά μαγαζιά και να μην έχουν πάει ποτέ στην Κρατική Ορχήστρα ή τη Λυρική Σκηνή, να μην έχουν πάει ποτέ στο θέατρο, ή να πηγαίνουν στο Ηρώδειο μονάχα παρουσία του πρωθυπουργού, στο θώκο, για τις φωτογραφίες, αντιλαμβάνεται κανείς τη σοβαρότητα της κατάστασης.

• Πλατφόρμες και σύνθεση

- Υπάρχουν ικανοποιητικές πλατφόρμες για να αναδειχθεί ένας νέος συνθέτης στην Ελλάδα;

- Οχι. Ομως αν δεν γίνεις συνθέτης πώς θα διεκδικήσεις την πλατφόρμα; Κάποιοι παραπονιούνται ότι δεν παίζονται ελληνικά συμφωνικά έργα: ένας όμως είναι ο τρόπος για να παίζονται, και αυτός είναι να γράφονται. Ο ρόλος μου είναι να γράφω μουσική χωρίς να γράφω για το τώρα. Βεβαίως με ενδιαφέρει η επαφή με το κοινό, και αν δεν με ενδιέφερε, θα ήμουν τρελός. Ομως αυτός δεν είναι λόγος να αναστέλλεται η συνθετική μου πορεία. Αυτό είναι απαισιοδοξία, άρνηση. Η φιλοσοφία ανά τους αιώνες πιστεύει ότι η πνευματική ζωή είναι η σχέση του ανθρώπου με το χρόνο. Ο χρόνος καταναλώνεται τώρα και τον εισπράττεις στο μέλλον, ή και ποτέ. Σημασία έχει τι θα μείνει μετά.

• Επιρροές και έργο

O συνθέτης Φίλιππος Τσαλαχούρης γεννήθηκε στην πόλη Καμίνα της σημερινής Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, όπου εργάζονταν προσωρινά οι γονείς του. Σε μικρή ηλικία επέστρεψε στην Αθήνα, όπου η αγάπη ενός παιδικού φίλου για τη μουσική αλλά και η ανακάλυψη ενός αξιόλογου Ελληνα συνθέτη, έγιναν η αφορμή για τη διαμόρφωση του δικού του μουσικού ενδιαφέροντος. «Ο Καλομοίρης με έφερε στο Εθνικό Ωδείο, το οποίο μου έδωσε υποτροφία για να σπουδάσω γιατί τότε δεν είχα τη δυνατότητα να σπουδάσω μουσική». Στον δάσκαλό του Δημήτρη Δραγατάκη, οφείλει μια γενικότερη στάση ζωής: «Είναι ένας άνθρωπος που με έχει διαμορφώσει, όχι τόσο με το μάθημά του, όσο με τη στάση της ζωής του απέναντι στον κόσμο και τη μουσική, την αγάπη του για τη μουσική». Παρόμοια ευγνωμοσύνη εκφράζει και για τους δασκάλους του, Δεπούδη, Λαζάνη και Κουγιουμτζή από το Θέατρο Τέχνης...

Στα σαράντα του χρόνια, ο Φίλιππος Τσαλαχούρης έχει ολοκληρώσει ήδη 68 έργα, καθώς και 40 έργα για το θέατρο. Η μουσική του έχει παρουσιαστεί σε πολλές χώρες στο εξωτερικό, από πιστούς συνεργάτες όπως η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τον Βύρωνα Φιδετζή, η Ορχήστρα των Χρωμάτων, η Καμεράτα, το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο, το σύνολο Opus Femina κ.α. Μέχρι τον Απρίλιο, η μουσική του θα ηχήσει τόσο σε μια εκκλησία της Βουδαπέστης, όσο και στο Μέγαρο Μουσικής, ενώ αυτή τη στιγμή, μας αποκαλύπτει ότι ενορχηστρώνει μια όπερα, τον «Ιούλιο Καίσαρα», έχοντας ήδη παραγγείλει το λιμπρέτο στον ποιητή Διονύση Καψάλη.