Για τους Ελληνες της Αζοφικής λίγοι γνωρίζουν όχι πολλά. Οτι λ.χ. είναι μέρος των πληθυσμών τής, πάλαι ποτέ, μεγάλης βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οτι η μετανάστευση Ελλήνων στη ρωσική αυτοκρατορία, και συγκεκριμένα στα εδάφη που έχασε η Τουρκία, προωθήθηκε από ένα σχέδιο (μια πολιτική) της κυβέρνησης της Αικατερίνης ΙΙ. Οι πολυετείς πόλεμοι Ρωσίας - Τουρκίας για την κατοχή της Κριμαίας και των γειτονικών εδαφών έφεραν στη δικαιοδοσία του ρωσικού κράτους μεγάλες εκτάσεις από περιοχές της Αζοφικής και της Μαύρης Θάλασσας. Περιοχές με λίγους σχετικά κατοίκους και με εδάφη ακαλλιέργητα. Η ρωσική κυβέρνηση παρακίνησε τη μετανάστευση ελληνικών χριστιανικών πληθυσμών (στο πλαίσιο των σκοπιμοτήτων και των συμφερόντων της) από τη χερσόνησο στα εδάφη που συνορεύουν με την Αζοφική Θάλασσα. Η μετανάστευση του ορθόδοξου ελληνικού πληθυσμού από την Κριμαία στις αζοφικές ακροθαλασσιές άρχισε το 1778. Ο ελληνικός πληθυσμός διαμορφώθηκε οριστικά με την εγκατάσταση χιλιάδων Ποντίων στην περίοδο 1828-1856.
Ας σημειωθεί πως οι Ελληνες της Αζοφικής δεν απέφυγαν τους διωγμούς τόσο του τσαρικού όσο και του σταλινικού καθεστώτος. Με τη φιλελευθεροποίηση της δεκαετίας του '80, με την περεστρόικα και τέλος με τη διάλυση της ΕΣΣΔ ζωντάνεψε το ενδιαφέρον για τη διάσωση των παραδόσεων και τη διάδοση της γλώσσας.
Σήμερα οι Ελληνες που ζουν στη νοτιοανατολική Ουκρανία (περιοχή Μαριούπολης) είναι ο πιο συμπαγής ελληνικός πληθυσμός στην επικράτεια της πρώην ΕΣΣΔ (120.000, όλοι ορθόδοξοι). Η πλειονότητα αυτού του πληθυσμού μιλά μια νεοελληνική διάλεκτο (πιο κατανοητή σε μας από εκείνη των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας) που ονομάζεται «ταυρορουμαίικη» (Ταύρια: αρχαίο τοπωνύμιο της Κριμαίας και ρομ > ρουμ: Ρωμαίος > Ρουμαίος, κάτοικος της βυζαντινής αυτοκρατορίας). Οι Ελληνες αυτής της περιοχής αυτοπροσδιορίζονται ως «Ρουμαίοι» και ονομάζουν τη γλώσσα τους «ρουμαίικη» > «ρουμαίκου γλώσσα» ή «ρουμαίκου γλουσία». Οι υπόλοιποι μιλούν μια ταταρική διάλεκτο που ονομάζεται «ουρούμικη».
Ο μουσικολόγος Αλέξανδρος Ασλά αφιερώθηκε σε μια ιδιαιτέρως δύσκολη προσπάθεια: να τρέξει από χωριό σε χωριό για να καταγράψει δείγματα της τοπικής μουσικής που είναι, όπως λέει, «...πληγωμένη με σημάδια στην ψυχή και στο σώμα της... αλλά ΕΛΛΗΝΙΚΗ».
Ο Αλέξανδρος Ασλά επισκέφθηκε πολλές φορές τα 36 ελληνικά χωριά της νοτιοανατολικής Ουκρανίας και συνέλεξε πλούσιο λαογραφικό υλικό. Τα τραγούδια, π.χ. «Του νεκρού αδελφού» ή «Ο Γιαννάκης δάην (διάβηκε) σ' ου νηρό», όπως σωστά παρατηρεί ο Α. Ασλά, ανήκουν σε ενιαίο πολιτιστικό χώρο και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής παράδοσης. Η απομάκρυνσή τους από τη μητρόπολη η απομόνωσή τους για έναν αιώνα από τον υπόλοιπο κόσμο καθώς και οι διωγμοί άφησαν σημάδια στη φυσιογνωμία της μουσικής. Ο Μενούσης (στην καταγραφή αυτή του «Κυρ Μανούλη»), για παράδειγμα, έχει τόσο αλλάξει ώστε ν' ακούσει κανείς ένα μοιρολόι. Οσο για τα λόγια (τη ρουμαίκου γλουσία) ιδού ένα μικρό δείγμα: «Κυρ Μανούλη, μανούλα μου, / (αυ)τος δεν πιν' (αυ) τος / (αυ) τος δεν τρώει (αυ) τος. / Τος εχ' όμορφου γυναίκα / τος δεν πιν' (αυ) τος / Πού τη είδις, πού την ράθις (ραθυμώ = ορέγομαι, ποθώ σφόδρα) / συ τουκό μ' κυρά; (τουκό 'μ = δική μου)». Χωρίς αμφιβολία, ευρήματα μεγάλης αξίας, και όχι μόνο λαογραφικής, αν εννοούν τι εννοώ στο υπουργείο Εξωτερικών.
Ας σημειωθεί πως οι Ελληνες της Αζοφικής δεν απέφυγαν τους διωγμούς τόσο του τσαρικού όσο και του σταλινικού καθεστώτος. Με τη φιλελευθεροποίηση της δεκαετίας του '80, με την περεστρόικα και τέλος με τη διάλυση της ΕΣΣΔ ζωντάνεψε το ενδιαφέρον για τη διάσωση των παραδόσεων και τη διάδοση της γλώσσας.
Σήμερα οι Ελληνες που ζουν στη νοτιοανατολική Ουκρανία (περιοχή Μαριούπολης) είναι ο πιο συμπαγής ελληνικός πληθυσμός στην επικράτεια της πρώην ΕΣΣΔ (120.000, όλοι ορθόδοξοι). Η πλειονότητα αυτού του πληθυσμού μιλά μια νεοελληνική διάλεκτο (πιο κατανοητή σε μας από εκείνη των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας) που ονομάζεται «ταυρορουμαίικη» (Ταύρια: αρχαίο τοπωνύμιο της Κριμαίας και ρομ > ρουμ: Ρωμαίος > Ρουμαίος, κάτοικος της βυζαντινής αυτοκρατορίας). Οι Ελληνες αυτής της περιοχής αυτοπροσδιορίζονται ως «Ρουμαίοι» και ονομάζουν τη γλώσσα τους «ρουμαίικη» > «ρουμαίκου γλώσσα» ή «ρουμαίκου γλουσία». Οι υπόλοιποι μιλούν μια ταταρική διάλεκτο που ονομάζεται «ουρούμικη».
Ο μουσικολόγος Αλέξανδρος Ασλά αφιερώθηκε σε μια ιδιαιτέρως δύσκολη προσπάθεια: να τρέξει από χωριό σε χωριό για να καταγράψει δείγματα της τοπικής μουσικής που είναι, όπως λέει, «...πληγωμένη με σημάδια στην ψυχή και στο σώμα της... αλλά ΕΛΛΗΝΙΚΗ».
Ο Αλέξανδρος Ασλά επισκέφθηκε πολλές φορές τα 36 ελληνικά χωριά της νοτιοανατολικής Ουκρανίας και συνέλεξε πλούσιο λαογραφικό υλικό. Τα τραγούδια, π.χ. «Του νεκρού αδελφού» ή «Ο Γιαννάκης δάην (διάβηκε) σ' ου νηρό», όπως σωστά παρατηρεί ο Α. Ασλά, ανήκουν σε ενιαίο πολιτιστικό χώρο και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής παράδοσης. Η απομάκρυνσή τους από τη μητρόπολη η απομόνωσή τους για έναν αιώνα από τον υπόλοιπο κόσμο καθώς και οι διωγμοί άφησαν σημάδια στη φυσιογνωμία της μουσικής. Ο Μενούσης (στην καταγραφή αυτή του «Κυρ Μανούλη»), για παράδειγμα, έχει τόσο αλλάξει ώστε ν' ακούσει κανείς ένα μοιρολόι. Οσο για τα λόγια (τη ρουμαίκου γλουσία) ιδού ένα μικρό δείγμα: «Κυρ Μανούλη, μανούλα μου, / (αυ)τος δεν πιν' (αυ) τος / (αυ) τος δεν τρώει (αυ) τος. / Τος εχ' όμορφου γυναίκα / τος δεν πιν' (αυ) τος / Πού τη είδις, πού την ράθις (ραθυμώ = ορέγομαι, ποθώ σφόδρα) / συ τουκό μ' κυρά; (τουκό 'μ = δική μου)». Χωρίς αμφιβολία, ευρήματα μεγάλης αξίας, και όχι μόνο λαογραφικής, αν εννοούν τι εννοώ στο υπουργείο Εξωτερικών.
- Του ΓΙΩΡΓΟΥ Ε. ΠΑΠΑΔΑΚΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/02/2009
No comments:
Post a Comment