Το σφύριγμα στο τραγούδι

• Από τον Κώστα Ζουγρή, Ελευθεροτυπία, Βιβλιοθήκη, Σάββατο 9 Οκτωβρίου 2010

Ενα αντρικό προνόμιο που δύσκολα θα χάσει τα πρωτεία από τις γυναίκες είναι το σφύριγμα. Το σφύριγμα που εκφράζει τον θαυμασμό όταν απευθύνεται σε μια γυναίκα, ανησυχία όταν προέρχεται από τροχονόμο και δυσφορία ή αγαλλίαση ύστερα από απόφαση τού διαιτητή σε κάποιο αγώνα. Υπάρχουν ακόμα τα σφυρίγματα αποδοκιμασίας σε θεατρική παράσταση ή κατά τη διάρκεια πολιτικής ομιλίας.

Η ικανότητα τού ανθρώπου να σφυρίζει είναι πανάρχαιη και αναπτύχθηκε παράλληλα με την ομιλία. Γεννήθηκε μάλλον από την προσπάθειά μας να μιμηθούμε τις φωνές των ζώων. Με το σφύριγμα κάποιοι προαναγγέλλουν την παρουσία τους και άλλοι επικοινωνούν με τα υπόλοιπα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας. Στην Ευρώπη το σφύριγμα θεωρούνταν δείγμα κακής ανατροφής, επειδή συνδέθηκε με τη συνήθεια των βοσκών, στην Αμερική είναι αποδεκτό και ταυτίστηκε με τη συμπεριφορά των καουμπόηδων, γι' αυτό και το ακούμε συχνά σε πολλές ταινίες western.

Αντιθέτως, στη Ρωσία θεωρείται ότι φέρνει κακοτυχία. Σε άλλες χώρες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής το σφύριγμα αποτελεί τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των κατοίκων, στο Μεξικό μάλιστα υπάρχει η φυλή Mazateko, της οποίας τα μέλη επικοινωνούν μεταξύ τους με σφυρίγματα. Ολοι οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να σφυρίζουν, αλλά, όπως συχνά διαπιστώνουμε, μερικοί τα... καταφέρνουν καλύτερα.

Το ίδιο συμβαίνει και στο τραγούδι, όπου τα πρώτα πετυχημένα τραγούδια με σφύριγμα ακούστηκαν από τις πρώτες μέρες που εμφανίστηκαν τα μηχανήματα αναπαραγωγής ήχων. Η Γέφυρα του ποταμού Κβάι, με τις περιπέτειες των Βρετανών στην Ταϊλάνδη στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν μεγάλη εμπορική επιτυχία και στην Ελλάδα. Το τραγούδι της ταινίας που σκηνοθέτησε ο David Lean και έκανε επιτυχία ο Mitch Miller με την ορχήστρα του είναι ένα από τα πιο γνωστά στρατιωτικά μαρς και το σφύριγμα που περιλαμβάνει, βοήθησε στη μεγάλη του επιτυχία.

Είναι χαρακτηριστικό το ότι την ίδια χρονιά, 1957, έγιναν μεγάλες επιτυχίες ακόμα δύο τραγούδια με σφύριγμα, το Singin' The Blues, με τον Guy Mitchell, και το Love Letters In The Sand, με τον Pat Boone, που ήταν διασκευή σε τραγούδι του 1931 και βασιζόταν σε ισπανική μελωδία για κιθάρα από τον 19ο αιώνα, με τίτλο The Spanish Cavalier. Στην ίδια δεκαετία επιτυχίες με σφύριγμα έγιναν επίσης τα Just Walkin' In The Rain-Johnny Ray, Magic Moments-Perry Como, Heartaches By The Number-Guy Mitchell.

Το Wind Of Change των Scorpions είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό τραγούδι με σφύριγμα για τον Ελληνα και μάλλον είναι ο βασικός λόγος της επιτυχίας των Γερμανών στην Ελλάδα, δίνοντάς τους το δικαίωμα να αποκτήσουν την ελληνική υπηκοότητα με τη συχνότητα των εμφανίσεών τους στη χώρα μας. Το Don't Worry Be Happy, του Bobby McFerrin, είναι επίσης πολύ γνωστό και διασκευάστηκε στα ελληνικά από τους Χάρη και Πάνο Κατσιμίχα κρατώντας και τον αυθεντικό τίτλο.

Ο John Lennon, που συμπληρώθηκαν φέτος 70 χρόνια από τη γέννησή του και πέρασαν σχεδόν 30 χρόνια από τη δολοφονία του, σφυρίζει στα δικά του τραγούδια Jealous Guy και Nobody Loves You (When You're Down And Out) και στο Two Of Us των Beatles. Ο Axl Rose, τραγουδιστής των Guns 'Ν 'Roses, σφυρίζει στη σύνθεση του κιθαρίστα τους Izzy Stradlin, Patience, από τον ίδιο μουσικό χώρο είναι και το Engel των Rammstein. Ο Otis Redding δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την ηχογράφηση του (Sitting On) The Dock Of The Bay (1968), που κυκλοφόρησε μερικές εβδομάδες μετά τον θάνατό του, και το σφύριγμα που ακούγεται στο τέλος του τραγουδιού σαν οδηγός στη μη ολοκληρωμένη από πλευράς στίχων ερμηνεία του, έγινε τελικά ένα από τα πιο χαρακτηριστικά του ατού χωρίς αρχικά να είναι προγραμματισμένο να ηχογραφηθεί με αυτό τον τρόπο.

Αλλα πετυχημένα τραγούδια με σφύριγμα είναι το Goodbye Stranger των Supertramp, από το άλμπουμ του 1979 Breakfast In America, το Me and Julio Down By The School Yard του Paul Simon, το σχετικά πρόσφατο (2006) Young Folks με τους Peter Bjorn and John, ο David Bowie σφυρίζει στο τέλος τού Golden Years και οι J. Geils Band στο Centerfold. Το Winchester Cathedral των New Vaudeville Band ηχογραφήθηκε το 1966 σε ύφος της δεκαετίας του '20 και βασιζόταν αρκετά στο σφύριγμα των μελών του συγκροτήματος.

Περίπου την ίδια περίοδο σφύριγμα ακουγόταν σε πολλές επιτυχίες της εποχής, όπως τα Daydream-Lovin' Spoonful, Those Hazy Crazy Lazy Days Of Summer-Nat King Cole, Georgy Girl-Seekers, Only Love Can Break The Heart-Gene Pitney, Sukiyaki-Kyu Sakamoto από την Ιαπωνία, Save Your Heart For Me -με τον γιο τού Jerry Lewis και το συγκρότημά του, Gary Lewis and The Playboys, Here Comes My Baby-Tremeloes, γραμμένο από τον Cat Stevens, Ι Was Kaiser Bills Batman-Whistlin' Jack Smith.

Γνωστά τραγούδια από τη δεκαετία του '70 με σφύριγμα είναι, μεταξύ άλλων, και τα Always Look At The Bright Side Of Life με τους Monty Python από την ταινία Lie Of Brian (1979), που διασκευάστηκε και στα ελληνικά από τα Μακρινά Ξαδέλφια το 2008, με τίτλο Δες τη φωτεινή πλευρά της ζωής, ηχογράφηση στην οποία συμμετέχουν και οι Αντώνης Καφετζόπουλος, Θοδωρής Αθερίδης, Σπύρος Παπαδόπουλος, Γρηγόρης Ψαριανός, Ι'm Mandy Fly Me-10 cc (1976), Can't Smile Without You-Barry Manilow (1978), τραγούδι για το οποίο κατηγορήθηκε ο George Michael ότι αντέγραψε στο δικό του Last Christmas και η υπόθεση διευθετήθηκε εξωδικαστικά, Billy Don't Be Α Hero-Paper Lace (1974), The Hustle-Van McCoy (1975), Clair-Gilbert Ο' Sullivan, That Smell-Lynyrd Skynyrd (1977).

Στη δεκαετία του '80 έχουμε τα Games Without Frontiers (1980), αντιπολεμικό τραγούδι του Peter Gabriel, Walk Like An Egyptian των Bangles (1986), How Soon Is Now? (1984) και Ι Keep Mine Hiden, που ήταν το τελευταίο τραγούδι που ηχογράφησαν οι Smiths ως συγκρότημα το 1987, Spread Α Little Happiness-Sting (1982), Wishing Well-Terence Trent D'Arby.

Η Disney χρησιμοποίησε τραγούδια με σφύριγμα, όπως το Whistle While You Work, στην ταινία Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι και το Whistle Stop στον Ρομπέν των δασών.
Στη δεκαετία του '50 ο Les Paul ερμήνευε το σφύριγμα που ακουγόταν ως σήμα στην πετυχημένη ραδιοφωνική αστυνομική σειρά John Greek, ήταν το τραγούδι του Walkin' And Whistling.

Τέλος, από τις πιο γνωστές μελωδίες με σφύριγμα είναι αυτή που έγραψε ο Bernard Herrman το 1968 για την ταινία Twisted Nerve και χρησιμοποίησε και ο Tarrantino στο Kill Bill.

Στο ελληνικό τραγούδι έχουμε το Σου σφυρίζω με τον Τώνη Μαρούδα, το Περπατώ και σφυρίζω θλιμμένα, με τον Πέτρο Αναγνωστάκη, Ρίκο Ρίκο Ρίκοκο με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, Η τελευταία μου αγάπη είσαι εσύ-Φώτης Δήμας, πολλά από τα τραγούδια του Αττίκ στα οποία σφυρίζει ο ίδιος και αρκετά ακόμα που αναφέρονται στο σφύριγμα, αλλά αυτό δεν ακούγεται.