Τελικά, η μουσική του Ξενάκη ακούγεται

• Μια ξεχωριστή βραδιά στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης με τον τσελίστα Κριστόφ Ρουά

Ταιριαστό, συμβολικά φορτισμένο κέλυφος φιλοξενίας βρήκαν στο κτίριο του Ωδείου Αθηνών τα δύο αφιερώματα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στον Ιάννη Ξενάκη (1922-2001).

Το μακρόστενο, καλυμμένο με λευκό μάρμαρο κτίριο στο παραμελημένο πάρκο στη διασταύρωση Βασ. Γεωργίου και Ρηγίλλης είναι ένα από τα λιγοστά χαρακτηριστικά τολμήματα της εγχώριας μοντέρνας αρχιτεκτονικής της «χαμένης» δεκαετίας του '60, μοναδικό κτίσμα που υλοποιήθηκε από τον κρατικό διαγωνισμό του 1961 για το Πνευματικό Κέντρο Αθηνών σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιωάννη Δεσποτόπουλου. Μετά την επιτυχία του πρώτου αφιερώματός στον κορυφαίο δημιουργό του μεταπολεμικού μουσικού μοντερνισμού, που διοργανώθηκε εκεί στις αρχές του έτους, ξεκίνησε πρόσφατα ένα συντομότερο δεύτερο, αυτή τη φορά σε συνεργασία με το Κέντρο Μουσικής Σύνθεσης και Ερμηνείας. Προβολές βίντεο με έργα και συνεντεύξεις του συνθέτη, το ντοκιμαντέρ «Charisma Χ» της Εφης Ξηρού, έντυπες εκδόσεις, παρτιτούρες και υλικό σε υπολογιστές αποτελούν το οπτικοακουστικό μέρος του αφιερώματος (15/9 έως 11/10).

Η ημέρα των εγκαινίων τονίστηκε με μια εκδήλωση που περιλάμβανε διάλεξη του μουσικολόγου Μάκη Σολωμού με αντικείμενο τη σύνθεση για σόλο τσέλο, «Νόμος Α», του Ξενάκη και ζωντανή παρουσίαση του έργου από τον Κριστόφ Ρουά. Ο Ρουά, που είχε διαμορφώσει την ανάγνωσή του υπό την επίβλεψη του ίδιου του συνθέτη, συγκαταλέγεται στους δεινούς, πιστούς υποστηρικτές του μετοπολεμικού μοντερνισμού και έχει στο ρεπερτόριό του πολλά έργα των πατριαρχών του κινήματος.

Αναβιώνοντας σε εγχώρια εκδοχή κάτι από το ατίθασο, αντισυμβατικό πνεύμα της επαναστατικής δεκαετίας του '60, η εκδήλωση δεν έγινε στη μεγάλη αίθουσα συναυλιών του ισογείου -αυτή εξακολουθεί να παραμένει κλειστή και ημιτελής για τέταρτη δεκαετία!- αλλά στα ευρύχωρα πλατύσκαλα του περιπετειώδους κλιμακοστασίου που οδηγούν στους υπόγειους χώρους έκθεσης. Εκεί, περικυκλωμένος από νεανικό κυρίως κοινό, αλλά και όχι λίγους επαγγελματίες μουσικούς, που όλοι τους κάθονταν κατάχαμα στην κίτρινη μοκέτα ή σε σκαμπό από πλαστικό γκοφρέ, ο Γάλλος τσελίστας έπαιξε όχι ένα έργο, όπως είχε ανακοινωθεί αρχικά, αλλά τρία!

Ευφυής, ευαίσθητος, πολλαπλά ψαγμένος μουσικός αλλά και εκπληκτικός σολίστας, ο Ρουά άνοιξε τη βραδιά με την προγραμματισμένη παρουσίαση του «Νόμου Α» (1965-66). Περιβόητο για τις δυσκολίες εκτέλεσής του, το κομμάτι αυτό χαρακτηρίζεται από την παρουσία όλων των τυπικών ακροτήτων της εκφραστικής παλέτας του μοντερνισμού. Κρύβοντας τη μαθηματική δομή που διέπει τη δομή τους, κατακερματισμένος, διαλείπων μουσικός ειρμός, αποσπασματικότητα, ολισθαίνουσες και νυκτές νότες, απροσδόκητοι, περαστικοί θύλακες με σπαράγματα «αλλοιωμένης» ρομαντικής αρμονίας, απουσία μελωδίας συνθέτουν ένα έντονο, γεμάτο εναλλαγές ακρόαμα που μοιάζει να γεφυρώνει την απόσταση ανάμεσα στη μουσική και την κραυγή, σαν επιτακτικό, κρυπτικό ερώτημα που απομένει αναπάντητο.

Εχοντας θερμανθεί για τα καλά και έχοντας όμοια θερμάνει το πολυσυλλεκτικό του ακροατήριο, ο Ρουά προέκτεινε τη συναυλία κατά... 45'! Πρώτα, όμως, πήρε τον λόγο εξηγώντας με έμφαση πόσο άλλαξε την αντίληψή μας για τον Ξενάκη η πρόσφατη γνωριμία με τα πρώιμα έργα του, όπου αποτυπώνεται εύγλωττα η συνάντηση του μετέπειτα μοντερνιστή με τα ακούσματα της παραδοσιακής μουσικής. Ξαφνιάζοντάς μας ευχάριστα, ανέτρεξε στη συνέχεια σε μια ιστορική, αντίστοιχη συνάντηση, παίζοντας ολόκληρη τη «Σονάτα για σόλο τσέλο» (1910) του Κόνταλι, ένα από τα μνημεία της νεότερης εργογραφίας του οργάνου!

Δίχως να παρεμβληθεί διάλειμμα, η συναυλία ολοκληρώθηκε με μία ακόμη, κατά μία δεκαετία νεότερη σύνθεση για σόλο τσέλο του Ξενάκη, τον «Κόττο» (1977). Αρθρωμένο με άκρα ευαισθησία, λεπτότητα, τονική και φραστική ακρίβεια το παίξιμο του Ρουά στήριξε τα δύστροπα μοντερνιστικά αριστουργήματα του Ξενάκη με τον καλύτερο και κυρίως με τον πλέον επικοινωνιακό τρόπο. Στο σχόλασμα της συναυλίας, βαθιά εντυπωσιασμένοι, κάποιοι αρκετά νεότεροι σχολίαζαν με έμφαση ότι «...τελικά, η μουσική του Ξενάκη ακούγεται!». Οσοι είχαν παραβρεθεί στις συγκλονιστικές μουσικές βραδιές της θρυλικής «Εβδομάδας Ξενάκη» του 1975 θα έλεγαν με ικανοποίηση ότι... γερνά καλά!

• Του ΓΙΑΝΝΗ ΣΒΩΛΟΥ, Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου 2009