International Herald Tribune [Η Καθημερινή, Kυριακή, 7 Δεκεμβρίου 2008]
Κάνοντας πρόβα με την Staatkapelle του Βερολίνου τις προάλλες, ο Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ πάγωσε για μια στιγμή, με την μπαγκέτα στον αέρα να δείχνει το ταβάνι. Κούνησε μετά από λίγο το κεφάλι του. «Θέλω πιο πολύ μυστήριο», είπε στα κλαρινέτα. Επειτα σκούπισε το ξαναμμένο πρόσωπό του με μια πετσέτα, ρίχνοντας μια ματιά στο ρολόι στον τοίχο. Η Staatkapelle, η ορχήστρα της Staatoper Unter den Linden άρχισε πάλι να παίζει. Ο μαέστρος σάρωσε με το βλέμμα του το δωμάτιο σάμπως για να εντοπίσει τον ήχο που ήθελε.
Τελικά έκανε ένα νεύμα, ικανοποιημένος από την ερμηνεία. «Βούντερμπαρ, βούντερμπαρ», μουρμούρισε. Ισραηλινός γεννημένος στην Αργεντινή, εγκατεστημένος στο Βερολίνο, πήγε στη Νέα Υόρκη την περασμένη εβδομάδα για μια σειρά εμφανίσεων που συμπίπτουν με την κυκλοφορία του βιβλίου του «Music Quickens Time» («Η μουσική επιταχύνει τον χρόνο») μια συλλογή δοκιμίων και κειμένων για τη μουσική, το Ισραήλ, τον εαυτό του και άλλους μουσικούς. Ξεκίνησε στη Μετροπόλιταν Οπερα, διευθύνοντας «Τριστάνο και Ιζόλδη». Θα δώσει επίσης ένα ρεσιτάλ πιάνου και θα συνεργαστεί με τον Τζέιμς Λιβάιν και διάφορους νέους μουσικούς σε μια συναυλία μουσικής δωματίου στο Weill Recital Hall. Θα εμφανιστεί επίσης με μέλη της West-Eastern Divan -της φημισμένης ορχήστρας με νεαρούς Αραβες και Ισραηλινούς μουσικούς που ίδρυσε το 1999 μαζί με τον αείμνηστο Εντουαρντ Σαΐντ- σε μια άλλη συναυλία μουσικής δωματίου στην έδρα του ΟΗΕ. Εχει προγραμματίσει επίσης ταξίδια στο Σικάγο και στη Φιλαδέλφεια.
Ένας από τους καλύτερους
Δεν φαίνεται να υπάρχει άλλος σαν κι αυτόν σήμερα στον κόσμο της μουσικής. Γενικός μουσικός διευθυντής της Staatoper εδώ στο Βερολίνο· τακτικός επισκέπτης μαέστρος στη Σκάλα του Μιλάνου· πρώην μουσικός διευθυντής της Συμφωνικής του Σικάγου και της Ορχήστρας των Παρισίων· μαέστρος επί σειρά ετών στο Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ· πρωταθλητής της νέας μουσικής από τη δεκαετία του ’50· έξοχος ερμηνευτής μουσικής δωματίου, έχει παίξει μαζί με πλήθος κορυφαίους τραγουδιστές και μουσικούς -από τον Γκρεγκόρ Πιατιγκόρσκι και τον Ντίτριχ Φίσερ-Ντισκάου, μέχρι τη σύζυγό του, τη βιολοντσελίστα Ζακλίν Ντιπρέ, η οποία πέθανε το 1987, και τον βαθύφωνο Τόμας Κάστχοφ. Ηταν ένα παιδί-θαύμα και παρέμεινε, παρότι ακολούθησε καριέρα πλήρους απασχόλησης ως μαέστρος, ένας από τους καλύτερους πιανίστες στον κόσμο. Είναι αλήθεια ότι, παρά την φαινομενικά αβίαστη βιρτουοζιτέ του, καμιά φορά του ξεφεύγουν μερικές νότες. Ωστόσο, όπως παρατήρησε ένας μουσικός της Φιλαρμονικής του Βερολίνου, ακόμα και οι νότες που ο Μπαρενμπόιμ προσθέτει ή αφαιρεί ή μπερδεύει, καταλήγουν να είναι ενδιαφέρουσες.
Υπερβολικά γρήγορο τέμπο
Οι κριτικοί που ψάχνουν για σφάλματα λένε επίσης ότι κάποιες φορές διευθύνει με υπερβολικά γρήγορο τέμπο. Διευθύνοντας την ορχήστρα Divan στη Ραμάλα της Δυτικής Οχθης πριν από λίγα χρόνια -ένας ιδιαίτερος θρίαμβος για την ορχήστρα γιατί έφερε νεαρούς Ισραηλινούς μουσικούς στα κατεχόμενα να παίξουν μουσική δίπλα σε Παλαιστίνιους (το κανάλι Arte βιντεοσκόπησε τη συναυλία)- ο Μπαρενμπόιμ έδωσε εκρηκτική ορμή στο τελευταίο μέρος της Πέμπτης Συμφωνίας του Μπετόβεν, μ’ ένα τέμπο που οι μουσικοί μετά βίας μπορούσαν να ακολουθήσουν. Η προσπάθεια όμως έκανε το θέατρο να σειστεί από τα χειροκροτήματα. Αντίθετα, ο «Τριστάνος» του στη Σκάλα του Μιλάνου την περασμένη σεζόν ήταν υπέροχα, αιθέρια αργός. Εκείνο που έχει σημασία, τελικά, είναι ότι πάντα κάνει παλιά έργα να φαίνονται καινούργια. Ερμήνευσε τον κύκλο τραγουδιών του Σούμπερτ «Η ωραία μυλωνού» με τον βαθύφωνο Κάστχοφ, μια κυριακάτικη βραδιά στην κατάμεστη Staatoper, και στην παρατεταμένη σιωπή προτού οι 2.000 ακροατές ξεσπάσουν σε χειροκροτήματα, ακούγονταν μόνο μερικοί πνιχτοί ήχοι αναφιλητών. Και ύστερα από λίγες ώρες, διηύθυνε τον «Ευγένιο Ονιέγκιν» του Τσαϊκόφσκι, στην ίδια αίθουσα.
Daniel Barenboim
58 χρόνια σταδιοδρομίας
Στα 66 του, ο Μπαρενμπόιμ έχει ήδη πίσω του 58 χρόνια μουσικής σταδιοδρομίας. Ευρύστερνος, νευρώδης, με γρήγορο μυαλό και αφηγηματική ευκολία, διηγείται σαν να είναι παραμύθι πώς ο Βίλχελμ Φουρτβένγκλερ τον σύστησε στον Καρλ Μπεμ· πώς ο Χόροβιτς τον καλούσε σπίτι του για να κάνει δηλητηριώδη σχόλια για τον Ρουμπινστάιν (ο Μπαρενμπόιμ, που σεβόταν τον Αρθούρο Ρουμπινστάιν, βασάνιζε τον Χόροβιτς εκθειάζοντας το παίξιμο του Ρουμπινστάιν)· πώς ο πιανίστας Εντβιν Φίσερ, διευθύνοντας Μότσαρτ ενώ έπαιζε πιάνο στις αρχές της δεκαετίας του ’50, ενέπνευσε τον Μπαρενμπόιμ να πιάσει την μπαγκέτα· πώς ο Ρουμπινστάιν και ο Φουρτβένγκλερ αποτέλεσαν το πρότυπό του ως καλλιτέχνες.
«Εκείνοι οι δύο αντιπροσωπεύουν ακόμα για μένα αυτό που πρέπει να είναι ένας μουσικός: κάποιος όχι μόνο μουσικά τελειοποιημένος, αλλά επίσης καλλιεργημένος και διαβασμένος», μου είπε ένα απόγευμα ο Μπαρενμπόιμ στο σπίτι του, καπνίζοντας ένα χοντρό κουβανέζικο πούρο. Τα ράφια πίσω του ήταν φορτωμένα με βιβλία - γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, εβραϊκά.
«Ο Ρουμπινστάιν διάβαζε Θερβάντες στα ισπανικά, Ντοστογιέφκι στα ρωσικά, Βολτέρο στα γαλλικά. Η μουσική σήμερα έχει γίνει πολύ ειδικευμένη. Παλαιότερα υπήρχε μια διαφορετική έννοια της μουσικής καλλιέργειας. Ο Φουρτβένγκλερ πίστευε -ίσως αφελώς, αλλά το πίστευε- ότι μπορούσε ο ίδιος προσωπικά να σώσει τη γερμανική κουλτούρα από τον ναζισμό. Εγραψε για την εισαγωγή στην Τέταρτη Συμφωνία του Μπετόβεν, σχετίζοντάς την με την ελληνική ιδέα για το χάος και την κάθαρση. Πόσοι μουσικοί σκέφτονται έτσι σήμερα;»
Τη μέρα μετά το ρεσιτάλ και την παράσταση του «Ονιέγκιν», έχοντας μόλις τελειώσει μια μικρή πρόβα με τον Καρίμ Σαΐντ, έναν Παλαιστίνιο προστατευόμενό του, ο Μπαρενμπόιμ φαινόταν κάπως κουρασμένος. «Δεν νομίζω πως έχω πολύ φορτωμένο πρόγραμμα», είπε σηκώνοντας τους ώμους του. «Εχω ένα ατού, ότι μπορώ να συγκεντρώνομαι. Η ψυχική προετοιμασία ποτέ δεν μου χρειαζόταν. Οταν ήμουν παιδί, έπαιζα ποδόσφαιρο, έκανα ντους κι έπειτα πήγαινα να παίξω σε κοντσέρτο».
Ζωή και θάνατος
Λίγες μέρες μετά, πήγε στο στούντιο που του έχει δανείσει ο Σάιμον Ρατλ, ο διευθυντής της Φιλαρμονικής του Βερολίνου. Μέσα περίμεναν τα μέλη ενός κουαρτέτου εγχόρδων. Κάθησε στο πιάνο και άρχισε να παίζει το Κουιντέτο για Πιάνο του Σοστακόβιτς χωρίς καν να ζεστάνει τα δάχτυλά του στα πλήκτρα.
Στο βιβλίο του γράφει: «Οταν παίζεις μουσική, είναι δυνατόν να επιτύχεις μια μοναδική κατάσταση γαλήνης, που εν μέρει οφείλεται στο γεγονός ότι μπορείς να ελέγξεις, μέσα από τον ήχο, τη σχέση ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο». Και προσθέτει: «Εφόσον κάθε νότα που παράγεται από άνθρωπο έχει ανθρώπινο χαρακτήρα, υπάρχει μια αίσθηση θανάτου στο τέλος της καθεμιάς, και μέσα από αυτή την εμπειρία γίνεται μια υπέρβαση όλων των συναισθημάτων που κουβαλάνε οι νότες στη σύντομη ύπαρξή τους: κατά κάποιο τρόπο, έρχεσαι σε επαφή με την αχρονικότητα». Στη διάρκεια της πρόβας για το έργο του Σοστακόβιτς, έδωσε μερικές οδηγίες στους μουσικούς και, κάποια στιγμή, η ίδια έκφραση παγωμένης συγκέντρωσης ζωγραφίστηκε στο πρόσωπό του, όπως τότε που διηύθυνε την ορχήστρα. Αυτό ήταν λοιπόν. Μια κατάσταση απόλυτης γαλήνης.
No comments:
Post a Comment