Σαν τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα

• Σε ήχο ελληνικό

• Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΠΑΔΑΚΗ, Ελευθεροτυπία, Τρίτη 2 Νοεμβρίου 2010

ΝΙΚΟΣ ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ: ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ ΠΑΠΠΑ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΙΔΑΙΑ

Ενα καινούργιο έργο του Νίκου Μαμαγκάκη (μονόδραμα το ονομάζει) βασισμένο σε ποιήματα γραμμένα στη φυλακή και στο «ημερολόγιο» της Ελλης Παππά. Το έργο υλοποιούν οι ερμηνευτές: Τάσης Χριστογιαννόπουλος, Σαβίνα Γιαννάτου, Ειρήνη Δερέμπεη και Παναγιώτης Παπαϊωάννου.

Την υπόθεση που συγκλόνισε την Ελλάδα ο Νίκος Μαμαγκάκης την έζησε, όπως γράφει στο σημείωμά του, από κοντά μέσα στη ζοφερή ατμόσφαιρα του εμφυλίου. Ο Νίκος Μπελογιάννης (για τους νεότερους ενδιαφερομένους) εκτελέστηκε προς δόξαν μιας πρωτοφανούς και ολέθριας πολιτικής μισαλλοδοξίας, παρά τη διεθνή κινητοποίηση. Μέσα σε μία εβδομάδα η κυβέρνηση Πλαστήρα έλαβε 250.000 τηλεγραφήματα απ' όλο τον κόσμο, που ζητούσαν τη σωτηρία του. Ανάμεσα στους αποστολείς τους, ο Σαρλ ντε Γκολ, 159 βουλευτές των δύο μεγάλων κομμάτων της Αγγλίας, ο Πολ Ελιάρ, ο Ζαν Κοκτό, ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο Πάμπλο Πικάσο, ο Τσάρλι Τσάπλιν κ.ά. Υπέρ του Μπελογιάννη παρενέβη μάλιστα και ο τότε αρχιεπίσκοπος Αθηνών, Σπυρίδων, λέγοντας: «Εχω συγκλονιστεί από το ηθικό μεγαλείο του. Το θεωρώ ανώτερο και από των πρώτων χριστιανών, γιατί ο Μπελογιάννης δεν πιστεύει ότι υπάρχει μέλλουσα ζωή».

«Η ιστορία του Μπελογιάννη και της Παππά...», λέει ο συνθέτης σε συνέντευξή του, «...είναι σαν την ιστορία του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας. Εδώ όμως υπάρχει και το ήθος των ανθρώπων, η ανθρωπιά τους, το νταηλίκι τους. Υπάρχει αυτή η γυναίκα που, κοριτσάκι, της σκότωσαν τον άντρα, της πήραν το παιδί και την έβαλαν δεκαεννιά χρονώ φυλακή. Δεν βρέθηκε κανένας τότε να πει, πού την πάτε; Κατάσκοπος το κοριτσάκι το δεκαεννιάχρονο; (...). Υπάρχουν πράγματα που αιωρούνται στον αέρα και στην ιστορία ενός τόπου και ενός πολιτισμού. Αυτοί οι άνθρωποι θα επηρεάζουν και θα επενεργούν για πάντα τις ανθρώπινες ψυχές. Εξάλλου, και τότε είχαν επηρεάσει όλη την ανθρωπότητα».

Στις μέχρι τώρα σχετικές πολιτιστικές αναφορές (το περίφημο σκίτσο του Πάμπλο Πικάσο, η ταινία του Νίκου Τζίμα «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο», η ποιητική συλλογή του Γιάννη Ρίτσου κ.ά.) έρχεται τώρα ακόμα μία, το εξαιρετικού (από στιλιστική άποψη) ενδιαφέροντος έργο του Μαμαγκάκη. Τόσο στη μελοποιία όσο και στην ενορχήστρωση διακρίνεται η προσωπική γραφή του συνθέτη που για ορισμένους είναι «πειραματική», «τολμηρή», σε ρήξη με τα καθιερωμένα, τα τετριμμένα ή και απλώς «δύσκολη».

Δεν θα έλεγα πως η μουσική αυτή είναι «εύκολη» (αν φυσικά ο χαρακτηρισμός αυτός αναφέρεται σε μια προϋπόθεση που ορισμένοι δημιουργοί θέτουν στους ακροατές τους: Να μη σκέπτονται). Οχι. Η προϋπόθεση εδώ είναι, ακριβώς, η σκέψη. Οχι μόνο η σκέψη πάνω στο θέμα του έργου μα και πάνω στη μουσική του γλώσσα. «Τα τραγούδια...», γράφει ο συνθέτης, «...έχουν μια ατμόσφαιρα λαϊκή...». Ακούγοντάς τα, ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να μην αντιπαραβάλει αυτή την ιδιαίτερη (έστω) λαϊκότητα μ' εκείνη των απορριμμάτων που μας σερβίρονται σήμερα σαν «λαϊκά». Αυτοί που ευθύνονται πιο πολύ για την παρακμή του τραγουδιού, γράφει, «...είναι κάποιοι μεγάλοι τραγουδιστάδες που καλλιεργούν ένα είδος γλειμμένης καραμέλας, (...) σκουπίδια χωρίς τέχνη. Σκουπίδια που εκτείνονται σε μία έβδομη, από το ντο μέχρι το σι μπεμόλ. Εχουν μία αρμονική φαρέτρα τονική-δεσπόζουσα-υποδεσπόζουσα, ό,τι πιο πρωτόγονο υπάρχει. Οι στίχοι είναι όλο υπονοούμενα και πρέπει να λέγονται από γυμνά, ρόδινα μέλη, και να παρουσιάζονται με ένα ύφος που απέχει μία τρίχα μόνο από το πορνό». Χρυσόστομος Μαμαγκάκης.