Το ελληνικό τραγούδι υπό επιτήρηση

Δύσκολοι καιροί για τους ευνοούμενους του έντεχνου και της ποπ, τις «απόλυτες θεές» και τις ανθυπομαντόνες

Οι δίαυλοι μέσα από τους οποίους το τραγούδι παραγόταν και γινόταν γνωστό, οι δισκογραφικές, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, είναι σήμερα ελεγχόμενοι περισσότερο από ποτέ. Οι εταιρείες φθίνουν η μια μετά την άλλη, αλλάζοντας χέρια και κατεύθυνση.

Στην ουσία οι περισσότερες απ’ αυτές έχουν μετατραπεί σε γραφεία αναζήτησης συμφωνιών για premium ή διοργάνωσης live. Κι αν παρεκκλίνουν κατά πολύ από τις προσταγές, ο κλοιός στενεύει και ζητούνται έκτακτα μέτρα. Μειώσεις προσωπικού, εξόδων, παραγωγής.

Το ελληνικό τραγούδι βρίσκεται υπό επιτήρηση. Εδώ δεν υπάρχει Ευρωπαϊκή Ενωση, ούτε Τρισέ ή Αλμούνια να τρίξει τα δόντια αλλά περισσότεροι. Οσοι και οι πολυεθνικές εταιρείες που ζητάνε περισσότερες περικοπές και πιο αυστηρά μέτρα για να πιάσουν τον οικονομικό στόχο. Κι όλα αυτά σε μια εποχή που είναι φαύλος κύκλος. Μειωμένη παραγωγή, χωρίς νέες τάσεις και πρόσωπα να ξεχωρίζουν, με μειωμένες επενδύσεις και κανένα ρίσκο. Οι δύσκολοι καιροί για τη δισκογραφία δεν είναι κάτι καινούργιο. Τη φετινή χρόνια, όμως, η ελληνική δισκογραφία χαροπαλεύει. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες, πληρώνουν οι ίδιοι τις παραγωγές τους, αφού οι άμεσοι ενδιαφερόμενοι οι δισκογραφικές, δείχνουν όλο και πιο απρόθυμες για τέτοια οικονομικά ανοίγματα. Η αγωνία για την περικοπή του 14ου μισθού έχει σκορπίσει τον φόβο στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, όμως ο χώρος του τραγουδιού τη βίωσε σιωπηρά πρώτος. Με άλλη βέβαια μορφή. Οι περικοπές ξεκίνησαν από τη μορφή των προϊόντων όταν η τεχνολογία ανακάλυψε νέους δρόμους.

Τα τεράστια διαφημιστικά πακέτα της δεκαετίας του ’80 και του ’90 που δημιούργησαν καριέρες και συμπεριφορές-τέρατα συνοδεύοντας κάθε μεγάλη έκδοση με εμπορικό προορισμό, κόπηκαν μαχαίρι. Κανείς, ούτε οι ευνοούμενοι του έντεχνου ούτε της ποπ ούτε κάποιες «απόλυτες θεές» και ανθυπομαντόνες, απολαμβάνουν εκείνα τα προκλητικά μπάτζετ. Στο μεταξύ άλλαξαν και τα κέντρα εξουσίας.

Εφημερίδες και δωρεάν cd

Oσο μεγαλώνει η αγωνία για το καινούργιο άγνωστο μέσον που θα πάρει τη θέση του cd, το άγχος για την κρίση και τις περικοπές που θα αναγκαστεί να κάνει το αγοραστικό κοινό, τόσο αυξάνεται ο τρόμος της κίνησης του υπάρχοντος ρεπερτορίου και των παλαιών καταλόγων. Τα δωρεάν cd φτάνουν παντού από τις εταιρείες που έχουν επιδοθεί σε κυνήγι κι αυτό δεν δημιουργηθεί μόνο υποστηρικτές, αλλά και πολέμιους. Η αλήθεια είναι πως καλλιτέχνες με μικρές πωλήσεις ξαναβλέπουν μέσω των εφημερίδων τα απαγορευτικά για την εποχή μας νούμερα των 150.000 ή 200.000 αντιτύπων. Με αυτόν τον τρόπο κινείται και ένα ξεχασμένο καλό ρεπερτόριο και ανακυκλώνεται στο νέο σε ηλικία κοινό. Από την άλλη όμως, πολλοί μιλούν για την απαξίωση του δίσκου. «Ο κόσμος δεν σέβεται ότι του δίνεται δωρεάν και η δισκογραφία δεν επενδύει με αυτόν τον τρόπο σε καινούργια πρόσωπα και ρεύματα».

Το τραγούδι δεν θα σταματήσει ας μη γελιόμαστε. Ο κόσμος θα το ακούει από μια άλλη μορφή λένε όσοι είναι στα πράγματα. «Μουσική ποτέ δεν θα σταματήσει να παράγεται, ούτε οι συνθέτες και στιχουργοί θα σταματήσουν να δημιουργούν. Θα βγαίνουν όμως τραγούδια που εξυπηρετούν». Μα μήπως δεν συνέβαινε και παλιά; Απλώς τώρα θα είναι άλλα τα κέντρα και οι προορισμοί. Η παρατήρηση του Μπομπ Ντίλαν για το τελευταίο cd του Μπρους Σπρίνγκστιν: «είναι φτιαγμένος για το ipod» είναι ενδεικτική.

Οσο για την επιτήρηση του τραγουδιού αυτή θα προέλθει και από εμάς τους ίδιους. «Πρέπει να το “επιτηρήσουμε’’ για να σωθούμε και να το σώσουμε» λέει ο Π. Μουχταρίδης. Οι καλλιτέχνες θα αναγκαστούν μόνοι τους να λάβουν μέτρα. Γιατί δεν είναι μόνο ο φόβος του ξένου και της πολυεθνικής. Ο έλεγχος της παραγωγής, της προώθησης και της πώλησης θα ξεκαθαρίσει πράγματα».

Τώρα πια η εξουσία έχει περάσει στους ραδιοφωνικούς σταθμούς

«Τώρα πια ο δίσκος δεν φτιάχνεται για να πουλήσει αλλά για να αποδείξει την ύπαρξη του καλλιτέχνη στο χώρο» λέει ο Πέτρος Δραγουμάνος, δημιουργός του πληρέστερου καταλόγου της ελληνικής δισκογραφίας από το 1950 ώς σήμερα, σε βιβλίο και σε dvd. Εχοντας καταμετρήσει τα 33.910 LPs, CDs και singles που κυκλοφόρησαν τα τελευταία 60 χρόνια από 12.762 καλλιτέχνες, είναι σίγουρος όταν λέει πως: «Δεν είναι μόνο ότι οι τραγουδιστές πληρώνουν από την τσέπη τους τους δίσκους τους, αλλά ότι απ’ αυτή τη νέα πραγματικότητα δεν ξεφεύγουν ούτε τα πρώτα ονόματα. Στη δική τους περίπτωση μπορεί η δισκογραφική εταιρεία να αναλάβει τα έξοδα, αλλά οι παλιές απαιτήσεις τους ψαλιδίστηκαν, όπως και η αγωνία τους να εκδίδουν ένα cd τον χρόνο».

Ζητούμενο η επιτυχία

Τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ και θα αλλάξουν ακόμη περισσότερο. Ολοι πια το γνωρίζουν και προσπαθούν να σταθούν στο νέο πεδίο που δημιουργείται. Τι θα δούμε σύντομα να συμβαίνει; «Θα προκύπτουν τραγούδια -όχι άλμπουμ- που θα διανέμονται δωρεάν σε ψηφιακή μορφή μέσα από το Ιντερνετ. Θα τα στέλνουν στους ραδιοφωνικούς σταθμούς ελπίζοντας στην επιτυχία».

Αυτό είναι το ζητούμενο όλων. Τώρα πια αν δεν προηγηθεί επιτυχία στο ραδιόφωνο δύσκολα εκδίδει κάποιος ολόκληρο δίσκο κι ας έχει πέσει το κόστος παραγωγής. «Στην ουσία επιστρέφουμε στο μοντέλο της δεκαετίας του ’60 όπου ένα τραγούδι πρώτα γινόταν επιτυχία και μετά έμπαινε στον δίσκο βινυλίου».

Η αγωνία να σταθεί το προϊόν στο ραδιόφωνο δημιουργεί ένα νέο καθεστώς. Τώρα πια η εξουσία δεν είναι οι εταιρείες δίσκων, αλλά ο σταθμός, ραδιοφωνικός ή τηλεοπτικός. Ετσι και τα περισσότερα τραγούδια φτιάχνονται για να αντέχουν στους χρόνους του, τους όρους του και τη φυσιογνωμία του. «Οι καλλιτέχνες και τα συγκροτήματα που κινούνται με τον κλασικό τρόπο σκέψης, δεν προσδοκούν σε πωλήσεις αλλά σε κατάθεση του κόπου τους. Αυτοί δεν θα ακουστούν ποτέ στα ερτζιανά. Κι αυτοί είναι ένας στους δέκα».

Το δεύτερο μοντέλο είναι η τηλεόραση. Εκεί είναι επίσης δεδομένα τα πρότυπα, με την αναπαραγωγή κυρίως του ποπ μοντέλου και αντίληψης που βρίσκει πρόσφορο έδαφος κυρίως στο νεανικό ακροατήριο. Υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που ζει από το αλισβερίσι με τα τάλεντ σόου που στηρίζουν εδώ και οκτώ χρόνια ως δεύτερα ονόματα, προγράμματα μαγαζιών. Σιγά σιγά όμως φαίνεται πως πέφτουν και οι αντιστάσεις πολλών εκπροσώπων της έντεχνης πλευράς.

Μαζί με τα κέντρα εξουσίας άλλαξε και ο προσανατολισμός των εταιρειών. Τα μειωμένα έσοδα τις οδήγησαν σε άλλο στόχο είσπραξης από άλλες μορφές της μουσικής.

Η διοργάνωση συναυλιών είναι μια απ’ αυτές, η συναλλαγή με τις εφημερίδες, το μάνατζμεντ των καλλιτεχνών με τα ανάλογα ποσοστά από τον καλλιτέχνη. Η εταιρεία καλείται να του βρει δουλειά και εκείνος να την ανταμείψει για τον καινούργιο της ρόλο.

Οι ίδιες οι παραγωγές είναι ελαφρά μειωμένες. Το 2009 η ετήσια παραγωγή ήταν 1.313 εκδόσεις, το 2008 έφτασαν τις 1.731 κι αν γυρίσουμε στο 1999 και το 1989 ήταν 1.088 και 553 αντίστοιχα. «Το ½ της παραγωγής είναι ανεξάρτητες παραγωγές», λέει ο Π. Δραγουμάνος. «Με την έννοια ότι πληρώνονται από τον καλλιτέχνη ο οποίος βρίσκει τον τρόπο διανομής της δουλειάς του. Μικρές εταιρείες αναλαμβάνουν αυτό το σκέλος μαζί με την προβολή ενώ συχνά οι μεγάλες αρνούνται τέτοιο ρόλο». Υπάρχουν όμως εταιρείες που έγιναν ακριβώς γι’ αυτό τον σκοπό. «Εργολάβοι της διανομής», όπως λένε στον χώρο.

Ενα άλλο πεδίο στο οποίο προσπαθούν να κινηθούν πολλές δισκογραφικές εταιρείες είναι τα ίδια τα ραδιόφωνα. «Εφόσον τις εκδόσεις τις ανέλαβαν οι καλλιτέχνες όπως και τη διαφήμισή τους, βρήκαν την ενδιάμεση κατάσταση που θα δράσουν οι ίδιες. Τα δικά τους ραδιόφωνα. Η Ηeaven για παράδειγμα έχει για στήριξη το ραδιόφωνο του Αντέννα και τον Ρυθμό, οι εταιρείες του Κ. Γιαννίκου τα ραδιόφωνα: Δίφωνο, Οασις, Fresh».

Μεγάλη αβεβαιότητα για το καλοκαίρι

«Το ελληνικό τραγούδι βρίσκεται σε μια μεταβατική περίοδο τα τελευταία χρόνια που δυσκολεύει ακόμη περισσότερο εξαιτίας της γενικότερης οικονομικής κρίσης. Οι λόγοι είναι πολλοί. Ο κορεσμός του κοινού αφού έχουν δοκιμαστεί πια όλοι οι συνδυασμοί και από την άλλη έχουμε την υπερπροσφορά. Οι ποσότητες είναι δυσανάλογες από την ανάγκη του κόσμου που ναι μεν ακούει τα πάντα, ωστόσο, οι πραγματικοί ήχοι τελειώνουν κάπου στο τέλος της δεκαετίας του ’80», λέει ο Πασχάλης Μουχταρίδης, χρόνια στον χώρο της διοργάνωσης και της παραγωγής.

«Η έλλειψη νέων καλλιτεχνών, συνθετών και στιχουργών (πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις) και νέων τάσεων είναι ακόμη ένας λόγος για το τέλμα, όπως η έλλειψη πια εμπνευσμένων παραγωγών και ανθρώπων που φροντίζουν με αγάπη το αντικείμενο. Επιπλέον, είμαστε αντιμέτωποι με την τεράστια απροθυμία του κόσμου ο οποίος δεν θέλει να αλλάζει πρότυπα, να δοκιμάζει κάτι νέο και αντιμετωπίζει με απίστευτα στερεότυπα την ιδέα κάθε αλλαγής».

Είναι όμως και η γενικότερη κρίση. Κι όταν υπάρχει οικονομικό πρόβλημα ένα είναι σίγουρο: καταφεύγεις στα σίγουρα. Αν λοιπόν αυτά συμβαίνουν στη δισκογραφία, όσο προετοιμάζει το νέο μέσον -που θα πάρει τη θέση του cd όπως συνέβη με το βινύλιο- δραματικό είναι το πεδίο και στα προγράμματα των κέντρων και των μουσικών σκηνών και βέβαια των συναυλιών. Μετά τα Χριστούγεννα, με την τελευταία στάση της Ευρωπαϊκής Ενωσης και τον τρόμο που έχει σκορπίσει η τηλεόραση, η κίνηση στα νυχτερινά μαγαζιά έπεσε κατά 25 με 30% όσο για το τριήμερο έγινε διήμερο, συμφωνούν πολλοί επιχειρηματίες. Στο μεταξύ όλο και πιο πολλά προγράμματα κατεβαίνουν πριν έρθει η Μεγάλη Εβδομάδα.

«Το μεγάλο ερώτημα για όλους θα είναι το φετινό καλοκαίρι», λέει ο Π. Μουχταρίδης διαβλέποντας το νέο μέτωπο αγωνίας. «Ολοι είμαστε διστακτικοί στις επιλογές και τις κινήσεις μας, μειώνοντας το ρίσκο και ζητώντας έκπτωση όπου μπορεί να γίνει. Η αβεβαιότητα είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά».

• Της Γιωτας Συκκα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 28/02/2010