Ορχήστρες ψάχνουν ρόλο και κοινό

Ξεκίνησαν λαμπερές και παραγωγικές και κατέληξαν χλωμές, μονοσήμαντες, ακριβοπληρωμένες, χωρίς κατεύθυνση

Tης Σαντυς Tσαντακη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 21/03/2010

Υπάρχουν καλοί μουσικοί, όχι όμως και μηχανισμός για να τους προβάλει. Υπάρχουν ορχήστρες παραγωγικές και ορχήστρες νωχελικές. Yπάρχει ρεπερτόριο δημοφιλές ή πρωτοποριακό, το κοινό όμως παραμένει μουδιασμένο. Υπάρχουν ορχήστρες που ξεκίνησαν λαμπερές για να καταλήξουν σήμερα χλωμές, μονοσήμαντες, ακριβοπληρωμένες, χωρίς κατεύθυνση. Και τα χρήματα ποτέ δεν είναι αρκετά… Τι συμβαίνει με τις ορχήστρες στην Ελλάδα; Φταίνε οι ελλιπείς υποδομές; Η έλλειψη μουσικής παιδείας; Τα κονδύλια; Η κακοδιοίκηση; Γιατί οι ελληνικές ορχήστρες δεν βάζουν τη δική τους σφραγίδα στη σύγχρονη πολιτιστική ζωή;

Η μεγάλη ΚΟΑ: Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (πρωτοεμφανίστηκε το 1893 ως Μαθητική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών) στηρίζει την ύπαρξή της στο κλασικό ρεπερτόριο, αλλά παρουσιάζει και έργα σύγχρονα, ιδιαίτερα Ελλήνων. Η ΚΟΑ, η μεγαλύτερη και αρχαιότερη ορχήστρα, έχει αποκλειστεί από το Φεστιβάλ Αθηνών. Πάνε οι ηρωικές εποχές που έδινε κάθε εβδομάδα την τακτική της συναυλία στο Ηρώδειο... Ο Βύρων Φιδετζής, καλλιτεχνικός διευθυντής και αρχιμουσικός της ΚΟΑ, λέει: «Η Ορχήστρα έχει ανεβάσει το καλλιτεχνικό επίπεδο. Είναι σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κάθε ορχήστρα, σε κάθε τόπο, ερμηνεύει έναν ιδιαίτερο κοινωνικό ρόλο. Απόσταγμα είναι το ρεπερτόριο. Αλλο στη Νέα Υόρκη, άλλο στην Αθήνα. Το κοινό εντάσσεται σε μια αργόσυρτη διαδικασία. Η ΚΟΑ έχει το κοινό της, γίνονται προσπάθειες όμως να διευρυνθεί, με συναυλίες για νέους, σε σχολεία, σε νησιά άγονης γραμμής. Ακούμε για περικοπές. Θα πρέπει να ξέρουμε ποιος είναι ο προϋπολογισμός για να κανονίσουμε τον προγραμματισμό μας. Δεν μπορούμε να έχουμε απαίτηση για μεγάλα ονόματα όταν αυτά κοστίζουν και απαιτούν χρόνο για να τα “κλείσεις” εγκαίρως. Ούτε μπορούσαμε να περιφερόμαστε άλλο σαν φτωχός συγγενής…».

Μόνο για να νοικιάσει κανείς τη μεγάλη αίθουσα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, θα χρειαστεί 18.000 ευρώ. Για να θεωρηθεί επομένως η συναυλία «βιώσιμη» -ίσως κερδοφόρα- πρέπει να «κλειστεί» ένα μεγάλο όνομα και ο «κράχτης» να μην απαιτήσει εξωφρενική αμοιβή. Για την ώρα, η ΚΟΑ παραμένει τυπικά άστεγη, χωρίς δικό της κτίριο για συναυλίες, χωρίς βιβλιοθήκη και με χώρο για πρόβες και γραφεία για τα οποία πληρώνει τσουχτερό ενοίκιο (22.000 ευρώ τον μήνα και για τα δύο).

Η Καμεράτα: Στην Καμεράτα - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής (έτος ίδρυσης 1991) η αρχική φιλοσοφία ήταν η δημιουργία ενός ευέλικτου συνόλου εγχόρδων για 25 μουσικούς. Ο Γιώργος Πέτρου, αρχιμουσικός, ο οποίος έχει πλέον μόνιμη συνεργασία με την Καμεράτα, μιλάει για μεταβατική σεζόν, αφού από φέτος η δραστηριότητα της ορχήστρας επικεντρώνεται στα όργανα εποχής. «Η Καμεράτα κάνει μια νέα αρχή. Θα αποκτήσει μια πιο πολυσχιδή οντότητα. Με ηχογραφήσεις, εκπαιδευτικές συναυλίες, Καμεράτα Junior με μουσικούς μέχρι 15 χρόνων. Στην Ελλάδα υπάρχουν αυτή τη στιγμή πολλές και καλές ορχήστρες. Η οικονομική κρίση είναι μια δυσκολία που θα ξεπεραστεί. Δεν σημαίνει τίποτα για το ορχηστρικό μέλλον. Εχουμε καλομάθει σε αφθονία. Με τον προϋπολογισμό επαναπροσδιορίζονται και οι ανάγκες».

Και το κοινό; Σύμφωνα με τον κ. Πέτρου, δεν υπάρχει δυνατό τμήμα προώθησης της κλασικής μουσικής. «Το κοινό δεν πρέπει μόνο να το φέρεις. Πρέπει και να δημιουργήσεις νέο κοινό».

Της ΕΡΤ: Η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, ίσως η μόνη ορχήστρα που επιτρέπει την πολυθεσία, ιδρύθηκε το 1938 σύμφωνα με το πρότυπο των ευρωπαϊκών ραδιοφωνικών ορχηστρών. Ο αρχιμουσικός της Βλαδίμηρος Συμεωνίδης, λέει: «Ενα από τα σημαντικότερα ζητήματα που παραμένει επί χρόνια άλυτο και εμποδίζει την πορεία της ορχήστρας μας προς το μέλλον, είναι οι πολύ χαμηλές αποδοχές των μουσικών, τη στιγμή που οι συνάδελφοί τους στις κρατικές ορχήστρες αμείβονται περίπου με τον διπλάσιο μισθό για την ίδια εργασία. Αυτό από μόνο του συνιστά μια πολύ σημαντική ανισότητα. Η μουσική τέχνη απαιτεί ως γνωστόν πολυετείς και πολυδάπανες σπουδές. Επιπλέον το κόστος αγοράς αλλά και της συντήρησης των μουσικών οργάνων είναι πολύ υψηλό».

Η Κρατική Θεσσαλονίκης: Η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης βρίσκεται σίγουρα σε καλύτερη κατάσταση, επικοινωνιακά τουλάχιστον. Ιδρύθηκε το 1959, το ρεπερτόριό της ξεκινά από το μπαρόκ και φτάνει μέχρι τις πρωτοποριακές συνθέσεις του 21ου αιώνα. Αποτελεί υπόδειγμα λειτουργίας κρατικού φορέα.

Των Χρωμάτων: Η Ορχήστρα των Χρωμάτων, που λέγεται ότι θα υιοθετηθεί από το Ιδρυμα Ωνάση, ανησυχεί για το μέλλον της. Κι ας πρωτοεμφανίστηκε το 1989 ως επίλεκτο συμφωνικό σύνολο με πρωτότυπα προγράμματα και συνδυασμό έργων που δεν καλύπτονται από συμβατικές ορχήστρες. Κάθε ορχήστρα για να επιβιώσει οφείλει να εμφανίζει ταυτότητα και παρουσία, με άλλα λόγια, λόγο ύπαρξης.

Μόνο 1.000 θεατές για τον Σγούρο

Και το κοινό; Η ΚΟΑ έχει το πολύ 200 ανθρώπους που την ακολουθούν βρέξει - χιονίσει, αλλά το ζητούμενο θα ήταν να έχει τουλάχιστον 4.000 πιστούς, αφοσιωμένους, συνδρομητές, «οπαδούς» που να την πιστεύουν.

Οπως και να ’χει η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, για παράδειγμα, δίνει 45 συναυλίες τον χρόνο και θεωρείται ότι έχει κάνει άλματα τα τελευταία χρόνια. Θα μπορούσε όμως να καθιερώσει υπερδιπλάσιες συναυλίες με το ίδιο πρόγραμμα, όπως συνηθίζεται στην Ευρώπη. Στον τομέα της κλασικής μουσικής «επιβάλλεται» η επανάληψη μιας συναυλίας.

Οταν ένας Βραζιλιάνος μαέστρος πέρυσι προσκλήθηκε να διευθύνει την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών ανέφερε ότι στη χώρα του υπάρχουν 10.000 συνδρομητές μόνο για την ορχήστρα του. Κάθε συναυλία επαναλαμβάνεται δύο με τρεις φορές την εβδομάδα. Δεν υπάρχουν λοιπόν 1.500 θεατές - ακροατές να γεμίζουν κάθε εβδομάδα το Μέγαρο Μουσικής για να απολαμβάνουν έργα κλασικού ρεπερτορίου; Οταν πρόσφατα ο Δημήτρης Σγούρος απέδωσε το 2ο Κοντσέρτο του Μπραμς με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, οι θεατές δεν ξεπέρασαν τους 1.000. Δεν ξέρουμε ακόμη πόσες ήταν οι προσκλήσεις, πόσα τα εισιτήρια. Θα έπρεπε να είναι sold out. Η απογοήτευση όμως υπήρχε και υπάρχει. Μαζί και η απαισιοδοξία.

Ο Βύρων Φιδετζής από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών έχει τον τελευταίο λόγο: «Οι ξένοι μαέστροι και οι σολίστες λένε τα καλύτερα λόγια όταν έρχονται. Και όχι κολακείες. Δεν είμαστε και του πεταμού. Πρέπει να πιστέψουμε στους εαυτούς μας. Σαν ορχήστρα έχουμε δείξει στο εξωτερικό ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο μια ευχάριστη εικόνα, τζατζίκι και συρτάκι. Οσο για την κρίση, θεωρώ ότι το παρατράβηξαν οι Ευρωπαίοι. Δεν θέλω να γίνω κακός προφήτης. Αναλόγως με το τι έχουμε, θα πορευτούμε».

Με συγκεκριμένο ρεπερτόριο

Υπάρχει και η Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής, γνωστή ως ΚΟΕΜ, με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Σταύρο Ξαρχάκο, αλλά και η Λαϊκή Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης, με σταθερή επιχορήγηση από το υπουργείο Πολιτισμού. Εξαιρετικά συγκεκριμένο ρεπερτόριο, για εξαιρετικά εξειδικευμένο κοινό. Ειδικά όταν οι διευθυντές είναι και συνθέτες, η διπλή ιδιότητα προκαλεί προβλήματα και συνειρμούς.

Σε αυτήν τη φάση κανείς δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για την αντοχή του κοινού. Ακούμε και βλέπουμε σαν πρώτες εκτελέσεις παγκοσμίως άγνωστα έργα. «Δεν ξεκινάς από δύσκολα έργα», μας εκμυστηρεύεται άνθρωπος που εργάζεται μια δεκαετία τώρα σε κρατική ορχήστρα.