Ο αυθεντικός Γιάννης Μαρκόπουλος

14 έργα του συνθέτη με κείμενα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό, η νέα προσφορά της «Καθημερινής» προς τους αναγνώστες της

• Συνέντευξη στον Οδυσσεα Ιωαννου, Η Καθημερινή, 2/7/2011

Ισως είναι ο συνθέτης που έσκαψε περισσότερο απ’ όλους τους ομοτέχνους του στα χώματα της πατρίδας του. Ως αρχαιολόγος με μόνα του όπλα -πέρα από το ταλέντο του- έναν παλιό χάρτη και μία φιλοσοφική αρματωσιά που κρατούσε από τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους. Ο Μαρκόπουλος ανέδειξε καθαρά μεταλλεύματα αφαιρώντας τις όποιες περιττές προσμείξεις τους. Κυρίως την επταετία 1969-1975 παρέδωσε έργα που η θέση τους είναι στις κορωνίδες του μουσικού πολιτισμού μας. Η τοποθέτησή του «επιστροφή στις ρίζες» ήταν μία θέση που είτε παρεξηγήθηκε είτε ακόμη και λοιδορήθηκε απ’ όσους διάβασαν πίσω από αυτήν την πρόταση για έναν άγονο εγκλωβισμό σε αγκυλώσεις και δόγματα της παράδοσης. Ομως εξέφραζε την αγωνία ενός δημιουργού να μιλήσει στην εποχή του, εκφράζοντας σύγχρονα αιτήματα και την ανάγκη συνειδητής συλλογικότητας όπως τη συναντάμε στην πρωτογενή δημιουργία της δημοτικής μας μουσικής. Με «εμμονική» συνέπεια σε ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών, σε συγκεκριμένους ερμηνευτές και σε αναγνωρίσιμα από το θυμικό μας ηχοχρώματα, έστησε έναν κόσμο που αμφισβήτησε το επίκαιρο και τη γραμμική αναπαράσταση του χρόνου. Ενοποίησε εποχές και αισθήματα. Ο Μαρκόπουλος έγραψε μουσική και τραγούδια για περισσότερες από 30 κινηματογραφικές ταινίες, την περίοδο 1961-1969, πριν κυκλοφορήσει το πρώτο μεγάλο έργο του, το «Χρονικό». Ακούγοντας κανείς προσεκτικά εκείνα τα τραγούδια, που φανέρωναν τη στόφα μεγάλου λαϊκού μελωδού, θα περίμενε πως η συνέχειά του θα ήταν στο πεδίο του αμιγώς λαϊκού τραγουδιού, παρά τους όποιους «υπαινιγμούς» παραδοσιακής μουσικής περιείχαν. Δείγματα γραφής που θα οδηγούσαν εύκολα κάποιον στο -εσφαλμένο εκ των υστέρων- συμπέρασμα πως βρέθηκε ο τέταρτος άξιος σωματοφύλακας δίπλα στον Ζαμπέτα, τον Καλδάρα και τον Ακη Πάνου. Ομως ο Μαρκόπουλος είχε άλλον δρόμο να τραβήξει και αλλού τον πήγε το άστρο του. Η θέση του είναι δίπλα στους «αταξινόμητους» σημαντικούς δημιουργούς του νεοελληνικού πολιτισμού, ανεξάρτητα από το πεδίο της τέχνης που «ασκήθηκε» ο καθένας. Στους ζωγράφους, τους ποιητές, τους ανθρώπους του Λόγου, εκείνους που κατάφεραν να μιλήσουν για τον τόπο τους μέσα από τα «τοπικά ιδιώματα» μιας παγκόσμιας γλώσσας, της μεγάλης τέχνης. Aνάμεσα σε εκείνους που τίμησαν τα λόγια του Σολωμού πως εθνικό είναι το αληθές.

• H μουσική μου μιλάει στο DNA του Eλληνα...

– Eίναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται συγκεντρωμένο το έργο σας, οι σημαντικότερες στιγμές του. Ποιοι θα θέλατε να είναι η πλειονότητα όσων θα τα αποκτήσουν; Νέα παιδιά ή εκείνοι που έζησαν τις συγκυρίες που τα γέννησαν; Ενα παιδί είκοσι χρόνων, που δεν έχει μνήμες και αναφορές από εκείνες τις εποχές, θεωρείτε πως θα έχει κάποιο «έλλειμμα» στην εκτίμηση αυτών των έργων;

– Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζονται έργα μου της περιόδου 1969-1981 συγκεντρωμένα. Θεωρώ ότι το έργο μου παίζει μεν πάντα ρόλο σε εκείνους που το έχουν συνδέσει με προσωπικές τους εμπειρίες, αλλά κυρίως ενδιαφέρει τους νέους. Πολλές και συγκινητικές είναι οι επικοινωνίες τους στο Διαδίκτυο. Η μουσική μου είναι σύγχρονη και ταυτόχρονα ελληνική. «Μιλάει» στο DNA του Ελληνα. Ακόμα και του δεκαοχτάρη.

– Τα μεγάλα έργα γράφονται μόνο σε μεγάλες εποχές; Εννοώ, χρειάζονται τα δραματικά γυρίσματα της Ιστορίας για να γραφτούν και να στεριώσουν;

– Δεν υπάρχουν μεγάλες ή ελάσσονες εποχές που να συγκροτούν σίγουρα, ένα επίπεδο έμπνευσης για να δημιουργηθεί μια σύνθεση που να σημαίνει. Η δύναμη που σηματοδοτεί και καθορίζει τη δημιουργική πνοή είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης και τα εφόδιά του. Αυτά συνιστούν -πολλές φορές ενδόμυχα- την επεξεργασία της σύνθεσης. Οσον αφορά τα γυρίσματα της ιστορίας, θεωρώ ότι εντάσσονται σε ένα πλαίσιο γεγονότων. Βέβαια επηρεάζουν. Δεν είναι όμως οι μόνοι άξονες έμπνευσης. Ας είμαστε σκληροί όσο μας επιτρέπει η αθωότητά μας και οι τρυφερές στιγμές μας. Ας θυμηθούμε μια μαρτυρία του ιστορικού Πολύβιου (2ος αι. π. Χ.) που κρίνει δίκαιη τη στρατιωτική (!) ήττα της πόλης Κύναιθα (Αρκαδία) στον πόλεμο εναντίον των Αιτωλών, της οποίας οι κάτοικοι είχαν σκανδαλωδώς παραμελήσει τη διδασκαλία της μουσικής και της ποίησης.

– Θα ορίζατε το έργο σας ως «πολιτικό» ή είναι περιοριστικός αυτός ο όρος;

– Αν το «πολιτικό στοιχείο» έχει πλατιά έννοια, προερχόμενο από την «πολιτεία» δεν συγκρούεται με περιοριστικό όρο. Η σύνθεση ενός έργου -στην περίπτωση μου- περνάει εκτός απ’ τα υπερβατικά τοπία της φαντασίας και από τα καθημερινά συμβάντα μέσα στις πόλεις, στην παγκόσμια επικοινωνία, στη φύση, στην ανάγκη και στο ταξίδι. Ολα είναι πολιτική. Κι έτσι πρέπει… Στην αρχαία Ελλάδα οι μη ασχολούμενοι με την πολιτική ονομάζονταν «ιδιώτες» και τους χλεύαζαν. Δεν είναι τυχαίο που η λέξη μας αυτή για τους Ευρωπαίους (Idiot) σημαίνει τον βλάκα.

– Λένε πως κάθε εποχή παράγει το τραγούδι που έχει ανάγκη. Συμβαίνει αυτό σήμερα;

– Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα διακρατικό και διεθνικό κλίμα ή ακόμη σ’ ένα πολιτειακό κίνημα που απλώνεται σχεδόν σε όλη την οικουμένη. Χρειάζεται αξιοκρατία, φαντασία και δικαιοσύνη. Αυτή η κοινωνική ανασύσταση δεν είναι τυχαία. Ανήκει και προωθείται από νέους ανθρώπους. Επιλέγουν τι θέλουν να ακούσουν. Υπάρχουν νέες δραστηριότητες που προέρχονται από μια προχωρημένη σκέψη και αισθητική. Η διαχρονικότητα στα μουσικά έργα, στο τραγούδι ενσωματώνει και τους νέους καιρούς. Συνάμα νέες δυνάμεις καλλιτεχνών εκφράζουν με τα έργα τους σημαντικές πτυχές των καιρών.

– Συνεργαστήκατε με ελάχιστους τραγουδιστές σε σχέση με το μέγεθος του έργου σας. Τρεις τέσσερις ήταν οι μόνιμοι συνεργάτες σας. Γιατί συνέβη αυτό;

– Τα έργα αυτής της περιόδου (1969-1980) που παρουσιάζονται, τα πρωτοερμήνευσαν νέοι τραγουδιστές, (ανάμεσά τους Μαρία Δημητριάδη, Νίκος Ξυλούρης, Λάκης Χαλκιάς, Χαρ. Γαργανουράκης, Ανδρεάδης, Μέμη Σπυράτου, Παύλος Σιδηρόπουλος, Βασιλική Λαβίνα), που επέλεξα από την περιφέρεια και την πόλη διότι είχαν τα εχέγγυα για να αποδώσουν την αισθητική και ιδεολογική κατεύθυνση των έργων μου. Ταυτόχρονα ίδρυσα ένα νέο ορχηστρικό σύνολο με συμφωνικά και ελληνικά όργανα. Προπομπός αυτής της δράσης είναι το μουσικό έργο Θησέας (1962) που τα τραγουδιστικά μέρη απέδωσε η Μαίρη Δαλάκου. Αργότερα, από το 1974 και μετέπειτα, επεκτάθηκε η συνεργασία μου με τραγουδιστές όπως είναι η Βίκυ Μοσχολιού και ο Γιώργος Νταλάρας, που ήταν προικισμένοι με τις κατάλληλες ερμηνευτικές δυνατότητες για τα επόμενα έργα: «Ανεξάρτητα», «Μετανάστες» και βέβαια το «Σεργιάνι στον κόσμο».

– Η στάση και η θέση των δημιουργών κατά τη διάρκεια σημαντικών πολιτικών γεγονότων και ανακατατάξεων του παρελθόντος ήταν πολύ καθαρή και άμεση. Στην Ελλάδα του Μνημονίου, υπάρχει μια αμηχανία. Γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι αδυναμία επεξεργασίας της πολιτικής πραγματικότητας, αποτέλεσμα κάποιας «κόπωσης» ή οι εκτιμήσεις των δημιουργών για την κατάσταση δεν είναι πια κοινές και άρα δεν μπορούν να βρουν ενιαία έκφραση;

– Στην Ελλάδα του Μνημονίου μιλούν για τη χώρα μας μόνο οικονομολόγοι. Ισως να υπάρχει πάγωμα, ακόμη και αμηχανία. Μπορεί να το αισθάνεται αυτό αρκετός κόσμος, αφού τα νήματα της επικοινωνίας τον μπερδεύουν για το αληθινό και το ψεύτικο. Σε κρίσιμες στιγμές οφείλουν οι δημιουργοί να βγαίνουν και να δείχνουν τον σωστό δρόμο για τη χώρα. Εδώ όμως έχω να παρατηρήσω δύο πράγματα: Πρώτον, ότι τέτοιες δηλώσεις δεν προβάλλονται συνήθως από τα μέσα ενημέρωσης. Το δεύτερο είναι η συστολή του πραγματικού καλλιτέχνη που δεν θέλει να θεωρηθεί η παρέμβασή του ως προσπάθεια να εισπράξει οφέλη ή -ακόμα χειρότερα- ως επιδίωξη να χριστεί ηγέτης ενός ξεσηκωμού ο οποίος ξεκίνησε ερήμην του... Γιατί γίνονται κι αυτά!

Η «ενιαία έκφραση» που λέτε δεν παίζει ρόλο. Δεν υπάρχει, ποτέ δεν υπήρξε και εύχομαι να μην υπάρξει στο μέλλον. Κάθε τόπος έχει ανάγκη απ’ όλους τους δημιουργούς. Οχι έναν σε αντίγραφα… Η χώρα μας βρίσκεται στον πυρήνα εξελίξεων και ανακατατάξεων καθώς οι σκέψεις των Ελλήνων κατευθύνονται στα νάματα αυτής της νέας εποχής -αναμένεται και η ανθοφόρα άνοιξη- που κυρίως βρίσκεται στις περιφέρειες. Η υψηλή τεχνολογία πρέπει πλέον να συνδυαστεί πάση θυσία με τις αντοχές και τη δεκτικότητα του περιβάλλοντος. Χρειαζόμαστε να επεκτείνουμε την επιλογή του τρόπου ζωής, της δραστηριότητας των γνώσεων, με αιχμή του δόρατος την αέναη φράση του Πλάτωνα «όλοι οι πολίτες γεύονται εξίσου τα αγαθά».

• Η προσφορά

Ξεκινώντας από σήμερα, η «Καθημερινή» της Κυριακής προσφέρει δωρεάν 14 έργα του Γιάννη Μαρκόπουλου. Τα έργα με σειρά κυκλοφορίας είναι τα: Θητεία, Ιθαγένεια, Χρονικό, Μετανάστες, Σεργιάνι στον κόσμο, Θεσσαλικός κύκλος, Ντενεκεδούπολη, Ηλιος ο πρώτος, Ανεξάρτητα και 7 Κινηματογραφικά, Τα τραγούδια του νέου πατέρα, Ορίζοντες, Ριζίτικα, Ελεύθεροι πολιορκημένοι Α, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι Β - Στρατής ο Θαλασσινός.