Σπυρίδων Σαμάρας - ο κορυφαίος συνθέτης της Επτανησιακής Σχολής. Διακρίθηκε στο χώρο της όπερας.

 Ο Σπυρίδων - Φιλίσκος Σαμάρας (17 Νοεμβρίου 1861 - 7 Απριλίου 1917) ήταν ένας από τους διαπρεπέστερους Έλληνες συνθέτες και ο κορυφαίος συνθέτης της Επτανησιακής Σχολής. Διακρίθηκε στο χώρο της όπερας.

Η περίοδος 1861-1882

Γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 17 Νοεμβρίου 1861. Γιος του γεννημένου στη Βιέννη, αλλά με καταγωγή από τη Σιάτιστα, "γραμματέα υποπρόξενου" του Ελληνικού Βασιλικού Προξενείου, Σκαρλάτου Σαμάρα, και της γεννημένης στην Κωνσταντινούπολη Φαννής Ελάου. Πρώτος του δάσκαλος στη μουσική υπήρξε ο επίσης Κερκυραίος μουσουργός Σπυρίδων Ξύνδας, ο οποίος του συνέστησε να συνεχίσει στο Ωδείο Αθηνών, όπου και τελικά ενεγράφη το 1874, παρακολουθώντας συστηματικά μαθήματα από το επόμενο έτος. Δάσκαλοί του ήταν ο Φρειδερίκος Βολωνίνης (βιολί), ο Άγγελος Μασκερόνι και ο Ερρίκος Στανκαμπιάνο (θεωρητικά, ενορχήστρωση και πιάνο).

Η περίοδος 1882-1911

Τον Δεκέμβριο του 1881 έφυγε για ανώτερες σπουδές στο Παρίσι. Σημαντικότερος καθηγητής του στο Κονσερβατόριο του Παρισιού υπήρξε ο Λεό Ντελίμπ. Στο παρισινό Ωδείο εκτελέστηκαν μερικές συνθέσεις του, όπως η "Κιταράτα", η οποία απέσπασε τα συγχαρητήρια του Σαρλ Γκουνώ.

Στη συνέχεια (γύρω στο 1885) μετακόμισε στην Ιταλία, όπου και ξεκίνησε συστηματικά τη συνθετική του καριέρα. Ωστόσο, διατηρούσε για πολλά χρόνια μόνιμη κατοικία στο Παρίσι. Στις 16 Μαϊου του 1886 ανέβηκε με επιτυχία στο θέατρο Καρκάνο του Μιλάνου η τρίπρακτη όπερα Φλόρα Μιράμπιλις, θριάμβευσε όμως με το ανέβασμά της στη Σκάλα του Μιλάνου το 1887, με πρωταγωνίστρια την Έμμα Καλβέ. Με επιτυχία στέφθηκε και η εκτέλεση της τετράπρακτης όπερας "Μετζέ" το Δεκέμβριο του 1888 στο θέατρο Kostanzi της Ρώμης παρουσία υψηλών προσώπων.

Ο Σαμάρας ποτέ δεν αποξενώθηκε από την Ελλάδα, η φιλόμουση κοινότητα της οποίας παρακολουθούσε με θαυμασμό την ανοδική πορεία του μουσουργού. Έτσι το 1889 ανέβηκε στην Κέρκυρα και κατόπιν στην Αθήνα η "Φλόρα Μιράμπιλις" ως "Θαυμαστή Ανθώ".

Την αποτυχία της όπερας "Λιονέλλα" στη Σκάλα του Μιλάνου το 1891, ήρθε να αποκαταστήσει ο θρίαμβος της όπερας "La Martire" (Η Μάρτυς) που παρουσιάστηκε στη Νάπολη το Μάιο του 1894. Τοτε ακριβώς ο συνθέτης κατατάχθηκε από τους κριτικούς στη σχολή του βερισμού, της οποίας θεωρείται από τους πρωτεργάτες, πλάι στους Ρουτζέρο Λεονκαβάλο, Πιέτρο Μασκάνι και Τζάκομο Πουτσίνι.

Ακολούθησαν και άλλες επιτυχημένες όπερες, όπως "Η Δαμασμένη Μαινάδα" (La Furia Damata) το 1895, βασισμένη στο έργο του Σαίξπηρ "Το ημέρωμα της στρίγγλας", "Storia d'Amore" 1903 (αργότερα ανεβάστηκε και στη Γερμανία με τον τίτλο La Biontinetta (Η Ξανθούλα) και "Mademoiselle de Belle-Isle", το 1905.

Το 1895 ανατέθηκε από την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή στον Σαμάρα η σύνθεση ενός Ολυμπιακού Ύμνου με την ευκαιρία της πραγματοποίησης στην Αθήνα των Πρώτων Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων (Απρίλιος 1896). Μετά την ανάθεση στον Σαμάρα η επιτροπή επέλεξε να μελοποιηθεί το ομότιτλο ποίημα του Κωστή Παλαμά. Ο ύμνος αυτός καθιερώθηκε ως επίσημος Ολυμπιακός Ύμνος μόλις το 1958 στο Τόκυο, δηλαδή εξήντα δύο χρόνια μετά την παγκόσμια «πρώτη» του και σαράντα ένα χρόνια μετά τον θάνατο του συνθέτη του.

Αποκορύφωμα της συνθετικής του καριέρας ήταν το ανέβασμα της τρίπρακτης όπερας "Rhea" (Ρέα) τον Απρίλιο του 1908 στο θέατρο "Verdi" της Φλωρεντίας. Τον Σαμάρα συγχαίρουν για τη μουσική του σημαντικοί Ιταλοί συνθέτες όπως ο Πουτσίνι και ο Μασκάνι, αναδεικνύοντάς τον ως ομότιμό τους. Κατόπιν το έργο ανεβάστηκε στο Βερολίνο, ενώ στην Αθήνα πρωτοπαίχτηκε το 1911.

Η περίοδος 1911-1917

Το 1911 ο Σαμάρας εγκαταστάθηκε οριστικά στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Γιώργο Λεωτσάκο (Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό), ο επαναπατρισμός του ίσως συνδέεται με σκέψεις του βασιλιά Γεωργίου του Α΄ να τον κάνει διευθυντή του Ωδείου Αθηνών, κάτι που τελικά δεν τελεσφόρησε. Ένας ακόμη λόγος που τον ανάγκασε να παραμείνει στην Ελλάδα, παρόλο που οι συνθήκες καλλιτεχνικά ήταν αντίξοες, θεωρείται και γάμος του με την πιανίστα Άννα Αντωνοπούλου (1914). Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος φαίνεται ότι εγκλώβισε οριστικά τον Σαμάρα στην Ελλάδα. Ο συνθέτης για να επιβιώσει αναγκάστηκε να στραφεί σε ελαφρότερο μελοδραματικό είδος, την οπερέτα, αλλά και να εμπλουτίσει το έντεχνο ελληνόφωνο τραγούδι.

Απεβίωσε στην Αθήνα στις 25 Μαρτίου / 7 Απριλίου 1917, σε ηλικία 56 ετών από τη νόσο του Bright (χρονία νεφρίτις).

Έργογραφία

Όπερες

Ο Σπυρίδων Σαμάρας ενήλικας

• Όλάς (δεκαετία 1880 ;)
• Flora Mirabilis (Μιλάνο 1886)
• Medgè (Ρώμη 1888)
• Lionella (Μιλάνο 1891)
• Μάρτυς (Μιλάνο 1894)
• La furia domata (Μιλάνο 1895)
• Ιστορία έρωτος (Μιλάνο 1903)
• Mademoiselle de Belle Isle (Γένοβα 1905)
• Η Ξανθούλα (Γερμανία 1906)
• Ρέα (Φλωρεντία 1908)
• Η τίγρις (ημιτελής).

Οπερέτες

Αφίσα από την θεατρική παράσταση Πριγκίπισα της Σάσσων, 1915

• Πόλεμος εν πολέμω (Αθήνα 1914)
• Πριγκίπισα της Σάσσων (Αθήνα 1915)
• Κρητικοπούλα (Αθήνα 1916)

Άλλες συνθέσεις

Το εξώφυλλο του "Ολυμπιακού Ύμνου", 1896

• Σερενάτα για πιάνο, αφιερωμένη στη Βασίλισσα Όλγα (1876 ή 77)
• Μελαγχολικαί σκέψεις επί τω θανάτω του λοχαγού Βούρβαχη (1877 ή 1878)
• Βαλς η Νεότης (1879)
• Εισαγωγή για ορχήστρα (Simfonia) (1879;)
• Σονάτα για βιολί και πιάνο (1880;)
• Ave Maria, για τενόρο και πιάνο (1880)
• Chitarrata (έργο για μαντολίνα, κιθάρες φλάουτα, όμποε, βιολοντσέλα κοντραμπάσα & κρουστά (1885)
• Ανατολικές σκηνές για πιάνο (1883;)
• Ολυμπιακός Ύμνος (σε ποίηση Κ. Παλαμά) (1896)
• Γαλλική Σερενάτα (για πιάνο) (1903)
• Χαιρετισμός στη μητέρα Ελλάδα (σε ποίηση Αρ. Βαλαωρίτη, για χορωδία) (1914)
• Επινίκια (σε ποιήση Γ. Δροσίνη) (1914)
• Σερενάδα (τραγούδι σε ποίηση αγνώστου)
• Στα σύνορα (εμβατήριο σε ποίηση Ι. Πολέμη)
• Της κοπέλλας το νερό (τραγούδι σε ποίηση Γ. Δροσίνη)
• Νανούρισμα (τραγούδι σε ποίηση Γ. Τσοκόπουλου)
• Ο όρκος μου (τραγούδι σε ποίηση Ι. Πολέμη)
• Σ' αγαπώ (τραγούδι σε ποίηση Ι. Καμπούρογλου)
• Εξομολόγησις (τραγούδι σε ποίηση Ι. Πολέμη)
• Μάννα και γυιος (τραγούδι σε ποίηση Γ. Δροσίνη )
• Για την ένδοξη πατρίδα (εμβατήριο)
• Ειδύλλιον (τραγούδι σε ποίηση Ι. Πολέμη)
• Εμπρός (στρατιωτικό θούριο σε ποίηση Ζ. Παπαντωνίου)
• Εμβατήριον των Αγώνων (σε ποίηση Κ. Μάνου)
• Οι Νικηταί (εμβατήριο σε ποίηση Ι. Πολέμη)

Βιβλιογραφία

• Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, λήμμα Σ. Σαμάρας, άρθρο Γ. Λεωτσάκου. Εκδοτική Αθηνών 1988.
• Ιστορία της Μουσικής, Karl Nef, με προσθήκες για την ελληνική μουσική Φ. Ανωγειανάκη. Αθήνα 1980.
• Σπυρίδων-Φιλίσκος Σαμάρας. Επετειακός τόμος για τα 150 χρόνια από τη γέννησή του, στη σειρά «Δημοσιεύματα του Μουσείου Μουσικής 'Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος'» (Κέρκυρα, Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας, 2011), ISBN 978-960-99715-1-5

Δισκογραφία

• La martire (Lyra CD0156),
• La biondinetta (Lyra CD0654/5)
• Rhea (Lyra CD1053)
• Λύχνος υπό τον μόδιον. Έργα Ελλήνων συνθετών για πιάνο (1847-1908) (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 11), Νεανικά πιανιστικά έργα
• Αντίς για Όνειρο. Έργα Ελληνων συνθετών, 19ος-20ος αιώνας(Υπουργείο Πολιτισμού, Ένωση Ελλήνων Μουσουργών, Πολιτιστική Ολυμπιάδα, 2004), Κασετίνα 12 CD με συνοδευτικό τόμο, CD αρ.12, Φωνητικά έργα με συνοδεία πιάνου