Γκαετάνο Ντονιτσέτι (1797 – 1848) Ιταλός συνθέτης της εποχής του Ρομαντισμού

 Ο Ντομένικο Γκαετάνο Μαρία Ντονιτσέτι (Gaetano Domenico Maria Donizetti‎· 29 Νοεμβρίου 1797, Μπέργκαμο – 8 Απριλίου 1848, Μπέργκαμο) ήταν Ιταλός συνθέτης της εποχής του Ρομαντισμού. Είναι ευρύτερα γνωστός για το έργο του στην όπερα, που περιλαμβάνει τις όπερες Λουτσία ντι Λάμερμουρ και Το ελιξίριο του έρωτα. Μαζί με τους Βιντσέντσο Μπελίνι και Τζοακίνο Ροσίνι θεωρείται ένας από τους κύριους εκπροσώπους του μπελ κάντο.

Ο Ντονιτσέτι γεννήθηκε στο Μπέργκαμο της επαρχίας της Λομβαρδίας· ήταν ο νεότερος από τα τρία παιδιά μιας πτωχής, μικροαστικής οικογένειας. Έλαβε τα πρώτα του μαθήματα μουσικής από τον Σίμον Μάιρ, έναν γερμανό οπερατικό συνθέτη, που απασχολείτο ως μουσικός διευθυντής στην τοπική εκκλησία περί το 1802. Αρχικά μέλος της εκκλησιαστικής χορωδίας, καταφέρνει το 1806 να εισαχθεί με υποτροφία στη νεοσύστατη από τον Μάιρ μουσική σχολή Lezioni Caritatevoli, όπου και εκπαιδεύεται στην αντίστιξη και τη φούγκα.

Λαμβάνοντας παραγγελίες από τον Πάολο Ζάνκα, κάνει τα πρώτα του δειλά βήματα στη σύνθεση· μεταξύ αυτών και η 4η του όπερα, η Zoraida di Granata, που προκαλεί τον θαυμασμό του θεατρικού επιχειρηματία Ντομένικο Μπαρμπάια. Ο εν λόγω ιμπρεσάριος του προσφέρει συμβόλαιο για την όπερα της Νάπολης και σύντομα έργα του αρχίζουν και παρουσιάζονται εκεί, αλλά και στη Ρώμη και το Μιλάνο. Η πραγματική αναγνώριση έρχεται περί το 1830, με την όπερα Άννα Μπολένα, που κάνει πρεμιέρα στο Μιλάνο. Ο επακόλουθος θρίαμβος ταξιδεύει το όνομά του κατά μήκος της Ευρώπης, ενώ η επόμενή του όπερα, Το ελιξίριο του έρωτα (1832), καθιερώνεται αμέσως ως ένα αριστούργημα στην κατηγορία του κωμικού μελοδράματος. Μετά την επιτυχία της όπερας Λουκρητία Βοργία (1833), ο Ντονιτσέτι εξαργυρώνει τη φήμη του ακολουθώντας τα βήματα του Ροσίνι και του Μπελίνι: παρουσιάζει στο Παρίσι την όπερα Marin Faliero, ωστόσο επισκιάζεται από τους Πουριτανούς του Μπελλίνι. Επιστρέφοντας στη Νάπολη η καριέρα του απογειώνεται με τη Λουτσία ντι Λάμερμουρ, έργο βασισμένο στη νουβέλα του Γουόλτερ Σκοτ Η νύφη του Λάμερμουρ. Σ' αυτήν οφείλει το μεγαλύτερο μέρος της φήμης του και αποτελεί συνάμα ακρογωνιαίο λίθο του μπελ κάντο, που την κατατάσσει πλάι στη Νόρμα του Μπελίνι.

Οι παραγγελίες για όπερες έρχονται πλέον τόσο από την Ιταλία όσο και από τη Γαλλία. Μεταξύ άλλων γράφει τον Πολιούτο, που λογοκρίνεται από τις αρχές, καθώς το ιερό του θέμα τον καθιστά ανάρμοστο για τη σκηνή. Κατόπιν τούτου, το 1838 εγκαθίσταται στο Παρίσι, όπου και συνθέτει μια ακόμη επιτυχημένη όπερα, με τίτλο La fille du régiment.

Με τη σύζυγό του, Βιρτζίνια Βασέλι, απέκτησαν τρία παιδιά, από τα οποία κανένα δεν επέζησε. Ένα χρόνο μετά τον θάνατο των γονιών του χάνει και τη γυναίκα του, ενώ περί το 1843 ο ίδιος εμφανίζει συμπτώματα σύφιλης και πιθανής διπολικής διαταραχής. Το 1845 εισάγεται σε ίδρυμα αποκατάστασης και αργότερα μεταφέρεται στο Παρίσι, όπου και λαμβάνει την απαραίτητη φροντίδα. Πολλοί φίλοι και συνάδελφοι τον επισκέπτονται — μεταξύ αυτών και ο Τζουζέπε Βέρντι. Σύμφωνα με την επιθυμία του επιστρέφει στη γενέτειρά του, το Μπέργκαμο, όπου και — μετά από αρκετά χρόνια σε κατάσταση ημι-άνοιας — αφήνει το 1848 την τελευταία του πνοή, στην οικία της ευγενούς οικογενείας Σκόττι. Ετάφη αρχικά στο κοιμητήριο του Βαλτέσσε, ωστόσο στα τέλη του 19ου αιώνα η σoρός του μεταφέρεται στη Βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζιόρε του Μπέργκαμο, πλάι στο μνήμα του πρώτου του δασκάλου, Σίμον Μάιρ.

Εργογραφία

Όπερα

1816–1819

• Il Pigmalione (1816· πρώτη εκτέλεση: 13 Οκτωβρίου 1960, Teatro Donizetti, Μπέργαμο)
• Olimpiade (1817, ημιτελής, λιμπρέτο του Μεταστάσιο)
• L'ira di Achille (1817)
• Enrico di Borgogna (14 Νοεμβρίου 1818, Teatro San Luca, Βενετία)
• Una follia (17 Δεκεμβρίου 1818, Teatro San Luca, Βενετία -χαμένο έργο)
• I piccioli virtuosi ambulanti (1819), κωμική μονόπρακτη όπερα
• Pietro il Grande zar di tutte le Russie ossia Il Falegname di Livonia (26 Δεκεμβρίου 1819, Teatro San Samuele, Βενετία),

1820–1824

• Le nozze in villa (1820 ή 1821, Teatro Vecchio, Μάντουα)
• Zoraida di Granata ή Zoraïda di Granata (28 Ιανουαρίου 1822, Teatro Argentina, Ρώμη· αναθεωρ. 7 Ιανουαρίου 1824 στο ίδιο θέατρο)
• La Zingara (12 Μαΐου 1822, Teatro Nuovo, Νάπολη)
• La lettera anonima (29 Ιουνίου 1822, Teatro del Fondo, Νάπολη)
• Chiara e Serafina, ossia I pirati (26 Οκτωβρίου 1822, Σκάλα του Μιλάνου)
• Alfredo il grande (2 Ιουλίου 1823, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Il fortunato inganno (3 Σεπτεμβρίου 1823, Teatro Nuovo, Νάπολη)
• L'ajo nell'imbarazzo (4 Φεβρουαρίου 1824, Teatro Valle, Ρώμη)
• Emilia di Liverpool ή L'eremitaggio di Liverpool (28 Ιουλίου 1824, Teatro Nuovo, Νάπολη)

1825–1829

• Alahor in Granata (7 Ιανουαρίου 1826, Teatro Carolino, Παλέρμο)
• Don Gregorio [αναθεώρηση του L'ajo nell'imbarazzo] (11 Ιουνίου 1826, Teatro Nuovo, Νάπολη)
• Elvida (6 Ιουλίου 1826, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Gabriella di Vergy (1826· πρώτη εκτέλεση: 29 Νοεμβρίου 1869, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Olivo e Pasquale (7 Ιανουαρίου 1827, Teatro Valle, Ρώμη· αναθεωρ. 1 Σεπτεμβρίου 1827, Teatro Nuovo, Νάπολη)
• Otto mesi in due ore (13 Μαΐου 1827, Teatro Nuovo, Νάπολη)
• Il borgomastro di Saardam (19 Αυγούστου 1827, Teatro del Fondo, Νάπολη)
• Le convenienze ed inconvenienze teatrali, επίσης γνωστό και ως Viva la mamma (21 Νοεμβρίου 1827, Teatro Nuovo, Νάπολη)
• L'esule di Roma, ossia Il proscritto (1 Ιανουαρίου 1828, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Emilia di Liverpool [αναθεωρ.] (8 Μαρτίου 1828, Teatro Nuovo, Νάπολη)
• Alina, regina di Golconda (12 Μαΐου 1828, Teatro Carlo Felice, Γένοβα)
• Gianni di Calais (2 Αυγούστου 1828, Teatro del Fondo, Νάπολη)
• Il paria (12 Ιανουαρίου 1829, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Il giovedi grasso ή Il nuovo Pourceaugnac (26 Φεβρουαρίου 1829?, Teatro del Fondo, Νάπολη)
• Il castello di Kenilworth (6 Ιουλίου 1829, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Alina, regina di Golconda [αναθεωρ.] (10 Οκτωβρίου 1829, Teatro Valle, Ρώμη)

1830–1834

• I pazzi per progetto (6 Φεβρουαρίου 1830, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Il diluvio universale (28 Φεβρουαρίου 1830, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Imelda de' Lambertazzi (5 Σεπτεμβρίου 1830, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Anna Bolena (26 Δεκεμβρίου 1830, Teatro Carcano, Μιλάνο)
• Le convenienze ed inconvenienze teatrali [αναθεωρ. του Le convenienze teatrali] (20 Απριλίου 1831, Teatro Canobbiana, Μιλάνο)
• Gianni di Parigi (1831· πρώτη εκτέλεση: 10 Σεπτεμβρίου 1839, Σκάλα του Μιλάνου)
• Francesca di Foix (30 Μαΐου 1831, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• La romanzesca e l'uomo nero ή La romanziera e l'uomo nero (18 Ιουνίου 1831, Teatro del Fondo, Νάπολη) (δεν σώζονται τα μέρη πρόζας)
• Fausta (12 Ιανουαρίου 1832, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Ugo, conte di Parigi (13 Μαρτίου 1832, Σκάλα του Μιλάνου)
• L'elisir d'amore (12 Μαΐου 1832, Teatro Canobbiana, Μιλάνο)
• Sancia di Castiglia (4 Νοεμβρίου 1832, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Il furioso all'isola di San Domingo (2 Ιανουραίου 1833, Teatro Valle, Ρώμη)
• Otto mesi in due ore [αναθεωρ.] (1833, Λιβόρνο)
• Parisina (17 Μαρτίου 1833, Teatro della Pergola, Φλωρεντία)
• Torquato Tasso (9 Σεπτεμβρίου 1833, Teatro Valle, Ρώμη)
• Lucrezia Borgia (26 Δεκεμβρίου 1833, Σκάλα του Μιλάνου)
• Il diluvio universale [αναθεωρ.] (17 Ιανουαρίου 1834, Teatro Carlo Felice, Γένοβα)
• Rosmonda d'Inghilterra (27 Φεβρουαρίου 1834, Teatro della Pergola, Φλωρεντία)
• Maria Stuarda [αναθεωρ.] (Buondelmonte) (18 Οκτωβρίου 1834, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Gemma di Vergy (26 Οκτωβρίου 1834, Σκάλα του Μιλάνου)

1835–1839

• Maria Stuarda (30 Δεκεμβρίου 1835, Σκάλα του Μιλάνου)
• Marin Faliero (12 Μαρτίου 1835, Théâtre-Italien, Παρίσι)
• Lucia di Lammermoor (26 Σεπτεμβρίου 1835, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Belisario (4 Φεβρουαρίου 1836, Teatro La Fenice, Βενετία)
• Il campanello di notte (1 Ιουνίου 1836, Teatro Nuovo, Νάπολη)
• Betly, o La capanna svizzera (21 Αυγούστου 1836, Teatro Nuovo, Νάπολη)
• L'assedio di Calais (19 Νοεμβρίου 1836, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Pia de' Tolomei (18 Φεβρουαρίου 1837, Teatro Apollo, Βενετία)
• Pia de' Tolomei [αναθεωρ.] (31 Ιουίου 1837, Σενιγκάλια)
• Betly [αναθεωρ.] (29 Σεπτεμβρίου 1837, Teatro del Fondo, Νάπολη)
• Roberto Devereux (28 Οκτωβρίου 1837, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Maria de Rudenz (30 Ιανουαρίου 1838, Teatro La Fenice, Βενετία)
• Gabriella di Vergy [αναθεωρ.] (1838)
• Poliuto (1838· πρώτη εκτέλεση: 30 Νοεμβρίου 1848, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Pia de' Tolomei [αναθ. β΄] (30 Σεπτεμβρίου 1838, Teatro San Carlo, Νάπολη)
• Lucie de Lammermoor [αναθεωρ. της Lucia di Lammermoor] (6 Αυγούστου 1839, Théâtre de la Renaissance, Παρίσι)
• Le duc d'Albe (1839· πρώτη εκτέλεση: 22 Μαρτίου 1882, Teatro Apollo, Ρώμη)

1840–1845

• Lucrezia Borgia [αναθεωρ.] (11 Ιανουαρίου 1840, Σκάλα του Μιλάνου)
• Poliuto [αναθεωρ.] (Les martyrs) (10 Απριλίου 1840, Όπερα των Παρισίων -Salle Le Peletier)
• La fille du régiment (11 Φεβρουαρίου 1840, Opéra-Comique, Παρίσι)
• L'ange de Nisida (1839 ?)
• Lucrezia Borgia [αναθ. β΄] (31 Οκτωβρίου 1840, Théâtre-Italien, Παρίσι)
• La favorite [αναθεωρ. της L'ange de Nisida] (2 Δεκεμβρίου 1840, Όπερα των Παρισίων -Salle Le Peletier)
• Adelia (11 Φεβρουαρίου 1841, Teatro Apollo, Ρώμη)
• Rita (Deux hommes et une femme· 1841· πρώτη εκτέλεση: 7 Μαΐου 1860, Opéra-Comique, Παρίσι)
• Maria Padilla (26 Δεκεμβρίου 1841, Σκάλα του Μιλάνου)
• Linda di Chamounix (19 Μαΐου 1842, Kärntnertortheater, Βιέννη· αναθεωρ. 17 Νοεμβρίου 1842, Théâtre-Italien, Παρίσι)
• Don Pasquale (3 Ιανουαρίου 1843, Théâtre-Italien, Παρίσι)
• Maria di Rohan (5 Ιουνίου 1843, Kärntnertortheater, Βιέννη)
• Dom Sébastien (13 Νοεμβρίου 1843, Όπερα των Παρισίων -Salle Le Peletier) [αναθεωρ.] (6 Φεβρουαρίου 1845, Kärntnertortheater, Βιέννη)
• Caterina Cornaro (18 Ιανουαρίου 1844, Teatro San Carlo, Νάπολη)

 

Πηγές

• Allitt, John Stewart, Gaetano Donizetti – Pensiero, musica, opere scelte, Milano: Edizione Villadiseriane, 2003
• Allitt, John Stewart, Donizetti – in the light of romanticism and the teaching of Johann Simon Mayr, Shaftesbury, Dorset, UK: Element Books, 1991. Also see Allitt's website http://www.johnstewartallitt.com/
• Ashbrook, William: Donizetti and his Operas, Cambridge:Cambridge University Press 1982. Ashbrook also wrote an earlier life entitled Donizetti in 1965.
• Bini, Annalisa and Jeremy Commons, Le prime rappresentazioni delle opere di Donizetti nella stampa coeva, Milan: Skira, 1997
• Black, John, Donizetti's Operas in Naples 1822–1848, London: The Donizetti Society, 1982
• Cassaro, James P., Gaetano Donizetti – A Guide to Research, New York: Garland Publishing. 2000
• Gossett, Philip, "Anna Bolena" and the Artistic Maturity of Gaetano Donizetti, Oxford: Oxford University Press, 1985
• Kantner, Leopold M (Ed.), Donizetti in Wien, papers from a symposium in various languages. Primo Ottocento, available from Edition Praesens. (ISBN 3-7069-0006-8)
• Keller, Marcello Sorce, "Gaetano Donizetti: un bergamasco compositore di canzoni napoletane", Studi Donizettiani, III(1978), 100- 107.
• Keller, Marcello Sorce, "Io te voglio bene assaje: a Famous Neapolitan Song Traditionally Attributed to Gaetano Donizetti", The Music Review, XLV (1984), no. 3- 4, 251- 264. Also published as: "Io te voglio bene assaje: una famosa canzone napoletana tradizionalmente attribuita a Gaetano Donizetti, La Nuova Rivista Musicale Italiana, 1985, no. 4, 642- 653.
• Sadie, Stanley (Ed.), The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Volume 7, London: Macmillan Publishers Ltd., 2001, pp. 761–796. The 1980 edition article, by William Ashbrook and Julian Budden, was also reprinted in The New Grove Masters of Italian Opera, London: Papermac, 1984, pp. 93–154.
• Sadie, Stanley (Ed.), The New Grove Dictionary of Opera, Volume 1, London: Macmillan Publishers Ltd., 1997, pp. 1201–1221.
• Saracino, Egidio (Ed.), Tutti I libretti di Donizetti, Garzanti Editore, 1993.
• Weinstock, Herbert, Donizetti and the World of Opera in Italy, Paris and Vienna in the First Half of the Nineteenth Century, New York: Random House, 1963.
• Petténi, Giuliano Donati]], Donizetti, Milano: Fratelli Treves Editori, 1930
• Zavadini, Guuido, Donizetti: Vita – Musiche- Epistolario, Bergamo, 1948